Χαρούλα Μπιλάλη BSc MMedSc
Μοριακή βιολόγος με εξειδίκευση στην Ιατρικώς Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή και το Μικροβίωμα
H βελτίωση της μιτοχονδριακής λειτουργίας με απώτερο σκοπό καλύτερους γαμέτες και πιο υγιή έμβρυα αποτελεί ολοένα και πιο σημαντικό και απαραίτητο στόχο των ζευγαριών που προσπαθούν να συλλάβουν είτε φυσιολογικά είτε με εξωσωματική γονιμοποίηση.
Σύγχρονες μέθοδοι βελτίωσης της μοριακής γονιμότητας όχι μόνο αποτελούν ένα πλέον απαραίτητο συστατικό για μία υγιή σύλληψη και εγκυμοσύνη, αλλά και για τη βελτίωση της συνολικής υγείας ενός οργανισμού, ορμονική ισορροπία και μακροζωία. Ιδιαίτερα σε ζευγάρια προχωρημένης αναπαραγωγικά ηλικίας, η ομαλή μιτοχονδριακή λειτουργία είναι πολύ σημαντική στην αναπαραγωγική τους δυναμική.
Τι είναι τα μιτοχόνδρια
Τα μιτοχόνδρια είναι κυτταροπλασματικά οργανίδια, ευρέως γνωστά ως τα «εργοστάσια παραγωγής ενέργειας» των κυττάρων. Πράγματι, ο κύριος ρόλος τους είναι η παραγωγή κυτταρικής ενέργειας που καθοδηγείται τόσο από το μιτοχονδριακό όσο και από το πυρηνικό DNA. Αυτή η λειτουργία είναι τόσο σημαντική, που τα μιτοχόνδρια μπορούν να καταλάβουν έως και το 25% του κυτταρικού όγκου.
Μία τέτοια ιδιότητα καθιστά τα μιτοχόνδρια απαραίτητα τόσο για την επιτυχή γονιμοποίηση των ωαρίων, αλλά και για τη σωστή εμφύτευση και περαιτέρω ανάπτυξη του εμβρύου.
Το μιτοχονδριακό DNA κληρονομείται αποκλειστικά από τη μητέρα. Το επίπεδο του μιτοχονδριακού DNA των ωαρίων είναι ζωτικής σημασίας για την παροχή επαρκούς ενέργειας στο αναπτυσσόμενο έμβρυο, ιδιαίτερα μέχρι το στάδιο ανάπτυξης της βλαστοκύστης.
Μιτοχόνδρια, γυναικεία γονιμότητα και σύλληψη
Σύμφωνα με μελέτες, η γονιμότητα και η πρώιμη εμβρυογένεση μπορεί να επηρεαστούν είτε από σημειακές μεταλλάξεις είτε από διαγραφές στο μιτοχονδριακό DNA, η συσσώρευση των οποίων μπορεί να σχετίζεται με τη γήρανση των ωοθηκών. Με λόγια απλά, μία γυναίκα προχωρημένης αναπαραγωγικά ηλικίας αναμένεται να έχει χειρότερη μιτοχονδριακή λειτουργία, άρα και ωάρια χειρότερης ποιότητας εξαιτίας (και) αυτού.
Πιο συγκεκριμένα, φαίνεται ότι η γήρανση των ωοθηκών μπορεί να επηρεάσει την ικανότητα των ωαρίων στοχεύοντας κυτταροπλασματικά συστατικά, συμπεριλαμβανομένων των μιτοχονδρίων. Ως εκ τούτου, η ποιότητα των μιτοχονδρίων στο ωάριο επηρεάζει την ποιότητα του ωαρίου και, κατά συνέπεια, του αναπτυσσόμενου εμβρύου.
Για αυτό, ακόμα και αν κάποια ωάρια σε γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας μπορεί να φαίνονται μορφολογικά “καλά”, σε μοριακό επίπεδο μπορεί να μην είναι, γι’ αυτό και δεν εξελίσσονται σε υγιή έμβρυα.
Μιτοχόνδρια και ανδρική υπογονιμότητα
Η μιτοχονδριακή δραστηριότητα φαίνεται να παίζει επίσης σημαντικό ρόλο σε πτυχές της ανδρικής γονιμότητας, από τη σπερματογένεση έως τη γονιμοποίηση. Επιπλέον, σε μοριακό επίπεδο, τα μιτοχόνδρια ρυθμίζουν διάφορες, ιδιαίτερα σημαντικές για την ανδρική αναπαραγωγή διαδικασίες, όπως:
- τη διαφοροποίηση των σπερματογονικών βλαστοκυττάρων
- την ανάπτυξη των σωματικών κυττάρων των όρχεων
- την παραγωγή τεστοστερόνης
- τη συμπύκνωση DNA του σπέρματος στην επιδιδυμίδα
- την ομοιόσταση των δραστικών μορφών οξυγόνου (ROS) και το οξειδωτικό στρες
- την αντίδραση ακροσώματος και τελική ενεργοποίηση στο γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα
Επομένως, η δυσλειτουργία των μιτοχονδρίων στα σπερματοζωάρια μπορεί επίσης να είναι μία βασική αιτία ανδρικής υπογονιμότητας.
Τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες, η παθογένεση της σχετιζόμενης με τα μιτοχόνδρια υπογονιμότητας μπορεί να είναι άμεση μέσω βλάβης των γεννητικών κυττάρων ή έμμεση μέσω μειωμένης δράσης των γοναδοτροπινών.
Μιτοχονδριακή ανεπάρκεια και παχυσαρκία
Ένας άλλος λόγος μιτοχονδριακής ανεπάρκειας είναι η παχυσαρκία. Λόγω της υπερβολικής πρόσληψης θρεπτικών συστατικών, ιδιαίτερα μέσα από μία ανθυγιεινή διατροφή με πρόχειρο φαγητό, τα μιτοχόνδρια υπερφορτώνονται με λιπαρά οξέα και γλυκόζη, με αποτέλεσμα την αύξηση της παραγωγής του μορίου ακετυλ-CoA. Αυτό οδηγεί στην παραγωγή NADH στον κύκλο του Krebs, ο οποίος προάγει την άνοδο των ηλεκτρονίων που εισέρχονται στον μιτοχονδριακό διαμεμβρανικό χώρο και κατά συνέπεια την υπερπαραγωγή ROS, που με τη σειρά τους οδηγούν σε οξειδωτικό στρες και ως εκ τούτου μιτοχονδριακή δυσλειτουργία.
Ενδομητρίωση
Η ενδομητρίωση σχετίζεται με φλεγμονώδη αντίδραση και οι δραστικές μορφές οξυγόνου (ROS) είναι εξαιρετικά προφλεγμονώδεις παράγοντες. Η χειρουργικά επιβεβαιωμένη ενδομητρίωση μπορεί να συσχετιστεί με μιτοχονδριακή δυσλειτουργία των κοκκιωδών κυττάρων των ωαρίων σε άτομα που υποβάλλονται σε εξωσωματική, όπως αντανακλάται από τη μειωμένη παραγωγή ATP (ATP = Τριφοσφωρική αδενοσύνη: η άμεση πηγή ενέργειας που καταναλώνει το ανθρώπινο σώμα).
Μιτοχόνδρια και Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών
Το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών (PCOS) είναι μια σύνθετη ορμονική διαταραχή σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας και χαρακτηρίζεται από αναπαραγωγικές, ενδοκρινικές και μεταβολικές ανωμαλίες. Τα μιτοχόνδρια, όπως είπαμε, παίζουν βασικό ρόλο στην παραγωγή ενέργειας και η μιτοχονδριακή δυσλειτουργία σε κυτταρικό επίπεδο μπορεί να επηρεάσει τη μεταβολική ισορροπία. Η πρόσφατη ευρεία αποδοχή των λειτουργικών μιτοχονδριακών διαταραχών ως συσχετιζόμενου παράγοντα πολλών ασθενειών οδήγησε στην εκτίμηση ότι το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών σχετίζεται πράγματι και με μιτοχονδριακή δυσλειτουργία. Μελέτες που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια επιβεβαίωσαν ότι το αυξημένο οξειδωτικό στρες σχετίζεται με την εξέλιξη και τις σχετικές επιπλοκές του PCOS και πως υπάρχει σχέση μεταξύ και άλλων μιτοχονδριακών δυσλειτουργιών και PCOS.
Τρόποι βελτίωσης της μιτοχονδριακής λειτουργίας για καλύτερη ποιότητα ωαρίων, καλύτερη σπερματογένεση, σύλληψη και εγκυμοσύνη.
Σύμφωνα με τα έως τώρα επιστημονικά δεδομένα, προκειμένου να βελτιώσετε την μιτοχονδριακή λειτουργία πρέπει να:
- Βελτιστοποιήσετε την κατάσταση των θρεπτικών συστατικών μέσω της διατροφής για να περιορίσετε τη διαρροή οξυγόνου και ηλεκτρονίων υψηλής ενέργειας στο ETC (σύστημα μεταφοράς ηλεκτρονίων – δείτε τον παρακάτω πίνακα θρεπτικών συστατικών).
- Συμπληρώστε με θρεπτικά συστατικά που προστατεύουν τα μιτοχόνδρια από το οξειδωτικό στρες και περιλαμβάνονται στα εξειδικευμένα συμπληρώματα διατροφής για τη γονιμότητα Fertilovit®
- Μειώστε την έκθεση σε τοξίνες καθώς, λόγω της τεράστιας μεταβολικής τους δραστηριότητας, τα μιτοχόνδρια είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα. Αυτό ισχύει προφανώς για κάθε ασθένεια, αλλά ιδιαίτερα όσον αφορά την ανθρώπινη αναπαραγωγή, το θέμα αποκτά ακόμα μεγαλύτερη σημασία.
- Χρησιμοποιήστε θρεπτικά συστατικά που διευκολύνουν την παραγωγή μιτοχονδριακού ATP
- Καταναλώστε λιγότερες θερμίδες, χωρίς όμως να “χάνετε” στα απαραίτητα για τη γονιμότητά σας θρεπτικά συστατικά. Η μείωση των θερμίδων είναι μια πολύ γνωστή μέθοδος για τη μείωση της παραγωγής ελεύθερων ριζών και τη βελτίωση της μιτοχονδριακής λειτουργίας.
- Προσέξτε τα φάρμακα που καταναλώνετε (συμβουλευτείτε τον παρακάτω πίνακα φαρμάκων)
- Χτίστε μυϊκή μάζα. Ακόμη και ασθενείς με γνωστή υπάρχουσα μιτοχονδριακή βλάβη, όπως αυτή που συναντάται στη νόσο του Πάρκινσον, μπορούν να αυξήσουν την παραγωγή ATP μέσω προπόνησης ενδυνάμωσης.
- Ασκηθείτε συστηματικά. Η τακτική άσκηση μπορεί να βελτιώσει σημαντικά τη λειτουργία των μιτοχονδρίων, ακόμη και καθώς μεγαλώνετε. Η αερόβια άσκηση είναι ιδιαίτερα καλή για την ενεργοποίηση του σώματος για τη δημιουργία νέων μιτοχονδρίων, καθώς και για τη βελτίωση της λειτουργίας τους.
Πίνακας φαρμάκων με αρνητική επίδραση στα μιτοχόνδρια:
- Ακεταμινοφαίνη
- Αντιβιοτικά
- Ασπιρίνη
- Ινδομεθακίνη
- Μεθαμφεταμίνη
- L-DOPA
- ΜΣΑΦ
- Στατίνες
- Αντικαταθλιπτικά SARIs
Πίνακας θρεπτικών συστατικών και σχετικών συμπληρωμάτων:
Απαραίτητα θρεπτικά συστατικά για παραγωγή ATP για:
- β-οξείδωση λιπαρών οξέων:
- Ριβοφλαβίνη
- Νιασίνη
- Συνένζυμο CoQ10
- Καρνιτίνη
- Κύκλο Krebs:
- Σίδηρος
- B1, B2, B3
- Γλουταθειόνη
- ETC:
- Συνένζυμο CoQ10
- Ριβοφλαβίνη (complex II)
- Νιασίνη
- Μαγνήσιο (για την τελική παραγωγή ATP)
Επίσης:
Ν-ακετυλοκυστεΐνη (NAC)
O βασικός ρόλος της NAC είναι να αυξήσει την ενδοκυτταρική γλουταθειόνη, η οποία στη συνέχεια διοχετεύεται στα μιτοχόνδρια. Αυτή η γλουταθειόνη είναι κρίσιμη για την προστασία των μιτοχονδρίων από την οξειδωτική βλάβη.
Βιταμίνη Ε
Εκτεταμένες έρευνες δείχνουν ότι οι αντιοξειδωτικές βιταμίνες Ε προστατεύουν τα μιτοχόνδρια από το οξειδωτικό στρες.
Συνένζυμο CoQ10
Όσον αφορά το συνένζυμο CoQ10, υπάρχουν πολλοί λόγοι που το χρησιμοποιούμε στην αναπαραγωγή. Το CoQ10 μεταφέρει τα ηλεκτρόνια υψηλής ενέργειας μέσω του ETC. Ανεπάρκειά του σημαίνει όχι μόνο μειωμένη παραγωγή ATP, αλλά και αυξημένη απώλεια ηλεκτρονίων προκαλώντας οξειδωτική βλάβη. Το CoQ10 είναι επίσης ένα σημαντικό ενδομιτοχονδριακό αντιοξειδωτικό ακριβώς εκεί όπου παράγονται τα ROS. Για αυτό και το συνένζυμο CoQ10 αποτελεί πολύ σημαντικό συστατικό, τόσο για την καλή ποιότητα των ωαρίων όσο και του σπέρματος. Και επειδή τα επίπεδα του CoQ10 στο σώμα σας μειώνονται όσο μεγαλώνετε, η συμπλήρωση με αυτό το συστατικό παίζει πολύ σημαντικό ρόλο.
Τα παραπάνω συστατικά περιέχονται στα FERTILOVIT® F ENDO (όχι η καρνιτίνη) και τα FERTILOVIT® F PCOS (και η καρνιτίνη), καθώς αποτελούν τα πλέον εξειδικευμένα nutraceuticals των FERTILOVIT® για ενδομητρίωση, κακή ποιότητα ωαρίων και αυξημένες αναπαραγωγικές απαιτήσεις και Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών αντίστοιχα. Αντίστοιχα στους άνδρες το FERTILOVIT® M PLUS.
Χαρούλα Μπιλάλη BSc MMedSc
Μοριακή βιολόγος με εξειδίκευση στην Ιατρικώς Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή και το Μικροβίωμα
Επιστημονική Διευθύντρια FERTILOVIT® Greece
