Δρ. Ιωάννης Βασιλόπουλος
«Δεν υπάρχει μαγικός αριθμός ωάριων που μια γυναίκα πρέπει να καταψύξει, για να διασφαλίσει ότι θα γίνει οπωσδήποτε στο μέλλον μητέρα»
Συνέντευξη: Φλώρα Κασσαβέτη
Οι περισσότερες γυναίκες σήμερα γνωρίζουν ότι, παρόλο που θέλουν κάποια (κατάλληλη) στιγμή στη ζωή τους να μείνουν έγκυες και να αποκτήσουν παιδιά, μπορούν να αναβάλλουν την μητρότητα λόγω σπουδών, καριέρας ή απουσίας κατάλληλου συντρόφου, επιβραδύνοντας το βιολογικό ρολόι αντίστροφης μέτρησης της φθίνουσας με τον χρόνο γονιμότητάς τους. Αν και δεν υπάρχουν εγγυήσεις στην Ιατρική ή στη ζωή γενικότερα, η κατάψυξη ωαρίων (γνωστή και ως κρυοσυντήρηση ωαρίων) είναι σήμερα η καλύτερη διαθέσιμη επιλογή τους γιατην παράτηση της γονιμότητας της γυναίκας.
Παρόλο όμως, που σήμερα οι πληροφορίες για τη γονιμότητα είναι πολλές, αναλυτικές και περισσότερο προσβάσιμες από ποτέ, πολλές γυναίκες εξακολουθούν να έχουν κενά ενημέρωσης σχετικά με την ακριβή παράταση της γονιμότητας που εξασφαλίζει η κατάψυξη ωαρίων, φτάνοντας ηλικιακά κυριολεκτικά στο παραπέντε για να προχωρήσουν στη διαδικασία, πράγμα που αποδεικνύεται όχι ιδιαίτερα σοφό.
Ποια είναι τελικά η ιδανική ηλικία για τη διαδικασία; Έχει νόημα η κατάψυξη ωαρίων μετά τα 35 ή σε φυσικό κύκλο;
Πόσα ωάρια χρειάζεται να καταψύξει μια γυναίκα για να αυξήσει τις πιθανότητες να γίνει μητέρα στο μέλλον;
Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που θέσαμε στον Δρ.Ιωάννη Βασιλόπουλο, που ειδικεύεται στην Γυναικολογική Ενδοκρινολογία και την Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή και
είναι μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Μονάδας Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής INSTITUTE OF LIFE – IASO.
Από την επαφή σας με νέες γυναίκες ή και μεγαλύτερης ηλικίας, θεωρείτε ότι είναι ενημερωμένες για την πορεία της γονιμότητάς τους με το πέρασμα του χρόνου και το πότε αυτή φθίνει και μπορεί να περάσει στο στάδιο υπογονιμότητας;
Η εμπειρία μου δείχνει ότι η ενημέρωση που έχουν οι γυναίκες ανεξαρτήτως ηλικίας, σχετικά με την προοπτική της γονιμότητάς τους, είναι δυστυχώς είτε ανύπαρκτη είτε πλημμελής.
Δυστυχώς, με το πέρασμα του χρόνου, καθώς η ηλικία της γυναίκας αυξάνεται, ξεκινάει η διαδικασία γήρανσης των ωοθηκών, η οποία είναι και ο πιο καθοριστικός παράγοντας για τη γονιμότητα.
Στην αρχή της ζωής της, μια γυναίκα έχει 1.000.000 ωάρια στις ωοθήκες. Τα περισσότερα από αυτά βέβαια, δεν ωριμάζουν ποτέ.
Μέχρι να φτάσει στην εφηβεία, ο αριθμός τους έχει φτάσει στις 400.000 και συνεχίζει να μειώνεται με το πέρασμα του χρόνου.
Οι περισσότερες γυναίκες βρίσκονται στο αποκορύφωμα της γονιμότητάς τους στην ηλικία ανάμεσα στα 23 και τα 31.
Στα 31, τα ωάρια αρχίζουν να μειώνονται με μεγαλύτερη ταχύτητα, περίπου 3% το χρόνο, μέχρι να φτάσει η γυναίκα στα 35 έτη.
Από τα 35 και μετά, η πτώση επιταχύνεται. Η μέση 39άχρονη έχει περίπου τη μισή γονιμότητα από αυτήν που είχε όταν ήταν 31. Και τα ποσοστά εξακολουθούν να πέφτουν.
Όλα τα σύγχρονα δεδομένα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η βιολογική ηλικία δεν ταυτίζεται με την ηλικία των ωαρίων της. Επομένως, απαιτείται μια προσεκτική εξατομικευμένη προσέγγιση
για κάθε γυναίκα σε ό,τι αφορά στον εντοπισμό των ωοθηκικών αποθεμάτων της. Όλες αυτές τις πληροφορίες είναι σημαντικό να τις γνωρίζει κάθε γυναίκα από νεαρή ηλικία, για να διαφυλάξει τη γονιμότητά της και να διασφαλίσει ότι δεν θα χάσει το τρένο της μητρότητας.
Εσείς, γιατρέ, πότε θεωρείτε ότι πρέπει μια νεαρή γυναίκα να ενημερωθεί σχετικά με τη γονιμότητά της και από ποιον;
Θεωρώ ότι όσο νωρίτερα μια νεαρή γυναίκα ενημερωθεί, σε πρώτη φάση από τον γυναικολόγο της και σε δεύτερη από έναν ειδικό Ιατρό Αναπαραγωγής, και προβεί στις απαραίτητες ορμονικές εξετάσεις (με μια απλή λήψη αίματος), τόσο περισσότερο
χρόνο θα κερδίσει διαπιστώνοντας την ποσότητα και ποιότητα των ωοθηκικών αποθεμάτων της.
Θεωρείτε υποχρέωση του γυναικολόγου να εξηγήσει σε μια γυναίκα πότε είναι καλύτερο χρονικά να αρχίσει να σκέφτεται το ενδεχόμενο της απόκτησης παιδιού;
Σαφώς και είναι υποχρέωση του γυναικολόγου να ενημερώσει ενδελεχώς τη σύγχρονη γυναίκα σχετικά με τη δυνατότητά της να ξεκινήσει το ταξίδι της γονιμότητας και της απόφασής της να γίνει μητέρα, μετά από σχετικές εξετάσεις.
Σε ποια ηλικία πρέπει μια γυναίκα να αρχίσει να σκέφτεται την κρυοσυντήρηση ωαρίων;
Η ιδέα της κρυοσυντήρησης των ωαρίων πρέπει να αρχίζει να ζωντανεύει στη σκέψη μιας γυναίκας από τις πρώτες μετεφηβικές ηλικίες (20-25 έτη). Ειδικότερα, στην περίπτωση που υπάρχει ιστορικό πρόωρης εμμηνόπαυσης στη μητέρα ή ατομικό ιστορικό ρευματικής νόσου. Η νεαρή γυναίκα πρέπει να ελέγχεται με μια εξέταση ΑΜΗ, που θα μας πληροφορήσει για την ωοθηκική ηλικία και εφεδρεία των ωαρίων και συνάμα θα μας καθοδηγήσει για τη σωστή στιγμή που θα πρέπει να γίνει η κρυοσυντήρηση των ωαρίων της. Με αυτό τον οργανωμένο πλάνο μπορεί να διατηρήσει στο ακέραιο το δικαίωμα της επιλογής της για το πότε θα γίνει μητέρα.
Από την εμπειρία σας όμως τι έχετε διαπιστώσει; Συνήθως σε ποια ηλικία οι γυναίκες σάς ζητούν κρυοσυντήρηση ωαρίων;
Συνήθως, οι γυναίκες αρχίζουν να επισκέπτονται τον ειδικό γιατρό κοντά στην ηλικία των 30 ετών. Υπάρχουν και γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας άνω των 36-38 ετών), αλλά σε αυτές τις
περιπτώσεις πρέπει να γίνει σαφές ότι δεν αρκεί μόνον να υπάρχουν ποσοτικά ωοθηκικά αποθέματα, γιατί μετά τις ηλικίες αυτές, και κυρίως άνω των 40 ετών, υπάρχει και η «επιβάρυνση» των ωαρίων με αυξημένες χρωμοσωμικές ανωμαλίες. Άρα, όσο νωρίτερα, τόσο καλύτερα…
Σε ποιον γιατρό πρέπει να απευθυνθεί για τις πρώτες πληροφορίες που αφορούν την διαδικασία;
Στο γυναικολόγο της ή σε ειδικό υποβοηθούμενης αναπαραγωγής;
Θεωρώ ότι η επίσκεψη στον γυναικολόγο μιας γυναίκας, πρέπει να συνοδεύεται απαραιτήτως και από την επίσκεψη στον ειδικό Γυναικολόγο Αναπαραγωγής, ώστε να πράξει τα δέοντα για την διατήρηση της γονιμότητάς της για το μέλλον.
Ποιες είναι οι ομάδες γυναικών που ζητούν κατάψυξη ωαρίων πιο συχνά;
Συνήθως οι γυναίκες με αυξημένες επαγγελματικές υποχρεώσεις που επιθυμούν να γίνουν μητέρες, αλλά οι συγκυρίες δεν τους το επιτρέπουν, είτε λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων είτε λόγω έλλειψης συντρόφου.
Σε ποιες περιπτώσεις τις παροτρύνετε εσείς;
Σε όλες…γιατί θα τις αποτρέψει στο μέλλον από ψυχολογική, σωματική και οικονομική ταλαιπωρία, προκειμένου να καταφέρουν να κυοφορήσουν.
Πόσο απλή είναι τελικά η διαδικασία της κρυοσυντήρησης των ωαρίων; Αν μια γυναίκα είναι εργαζόμενη, θα χρειαστεί να πάρει μεγάλη άδεια από την εργασία;
Μετά από τον σχετικό ορμονικό έλεγχο όπως προαναφέρθηκε, ο Ιατρός Αναπαραγωγής αποφασίζει ποιο εξατομικευμένο πρωτόκολλο ωοθηκικής διέγερσης θα ακολουθήσει η γυναίκα.
Κατά τη διέγερση, απαιτείται μια υπερηχογραφική παρακολούθηση (2-3 ραντεβού των 10 λεπτών) της ανάπτυξης των ωοθυλακίων σε συνεννόηση με τη γυναίκα, ώστε να μην έχει προβλήματα με τα εργασιακά ωράριά της. Η διαδικασία διαρκεί περίπου 9-12 ημέρες μέχρι την ωοληψία που πραγματοποιείται με ελαφρά μέθη. Μετά το πέρας της διαδικασίας, η γυναίκα αποχωρεί μετά από ένα δίωρο και την επομένη, εκτός απροόπτου, πηγαίνει στην εργασία της. Ενημερώνεται για το αποτέλεσμα της προσπάθειάς της (αριθμός συλλεχθέντων ώριμων ωαρίων προς κρυοσυντήρηση) την ημέρα της ωοληψίας και παίρνει μια συνταγή για αντιβιοτική θεραπεία 3 ημερών.
Πόσο καιρό μπορούν να μείνουν τα ωάρια στην κατάψυξη, ώστε να χρησιμοποιηθούν όταν η γυναίκα επιθυμεί ;
Σύμφωνα με το Ελληνικό Νομοθετικό Πλαίσιο για την Ανθρώπινη Αναπαραγωγή, η εφαρμογή των αντιστοίχων μεθόδων μπορεί να παραταθεί μέχρι την ηλικία των 54 ετών.
Αυτό είναι και το όριο για την χρήση των κρυοσυντηρημένων ωαρίων της από μια γυναίκα.
Τι ετήσιο κόστος έχει η παραμονή των ωαρίων στην κατάψυξη;
Το ετήσιο κόστος είναι περί τα 200-250 ευρώ.
Πόσα ωάρια χρειάζεται να έχει μια γυναίκα στην κρυοσυντήρηση για μελλοντική χρήση;
Υπάρχει ένας «μαγικός αριθμός» ωαρίων που πρέπει μια γυναίκα να καταψύξει;
Η σύντομη απάντηση είναι «Όχι»: δεν υπάρχει ένας μαγικός αριθμός που να διασφαλίζει ότι θα μπορέσει να συλλάβει και να μείνει έγκυος, όταν είναι έτοιμη να χρησιμοποιήσει τα κατεψυγμένα ωάριά της. Μπορούμε όμως να δούμε την ερώτηση από δύο πλευρές. Από τη μία, αν όλα πάνε καλά και η τύχη είναι με το μέρος της, ένα υπέροχο ωάριο μπορεί να είναι αρκετό. Από την άλλη πλευρά, η εξωσωματική γονιμοποίηση μπορεί μερικές φορές να είναι ένα παιχνίδι αριθμών: όσα περισσότερα ωάρια μπορέσει να καταψύξει μια γυναίκα, τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες επιτυχίας τεκνοποίησης. Στην πράξη, ο αριθμός-στόχος των ωαρίων που θα προτείνει ο ειδικός γονιμότητας για να καταψύξει μια γυναίκα εξαρτάται κυρίως από την ηλικία της τη στιγμή της κατάψυξης.
Αυτός είναι ο μεγαλύτερος καθοριστικός παράγοντας για το πόσα ωάρια πρέπει να καταψύξει. Γνωρίζουμε ότι τα ωάρια των νεότερων γυναικών είναι σχεδόν πάντα υψηλότερης ποιότητας, πράγμα που σημαίνει ότι είναι πιο πιθανό να γονιμοποιηθούν και να οδηγήσουν σε εγκυμοσύνη, επομένως οι νεότερες γυναίκες πρέπει – κατά κανόνα – να καταψύχουν λιγότερα ωάρια από τις μεγαλύτερες γυναίκες.
Έτσι, γενικότερα, για γυναίκες κάτω των 37 ετών η κατάψυξη 15-20 ώριμων ωαρίων προσφέρει αθροιστική πιθανότητα 70-80% για την απόκτηση τουλάχιστον ενός υγιούς μωρού.
Μπορεί να γίνει η συλλογή ωαρίων σταδιακά σε φυσικό κύκλο (ένα κάθε φορά), χωρίς να χρησιμοποιηθούν φάρμακα;
Συλλογή ωαρίων με διαδοχικούς ή μη διαδοχικούς κύκλους μπορεί μια γυναίκα να πραγματοποιήσει χωρίς την χρήση ενέσιμων φαρμάκων, αν η ωοθηκική της εφεδρεία είναι χαμηλή, όπως αυτή καθορίζεται από την ΑΜΗ . Σε αυτή την περίπτωση, όμως, πρέπει η γυναίκα να έχει προηγουμένως ενημερωθεί ότι το ωάριο ενός φυσικού κύκλου δεν είναι πάντοτε ώριμο ή καλής ποιότητας, ανεξάρτητα από την ηλικία της, έστω κι αν στην υπερηχογραφική εξέταση υπάρχει ένα φυσιολογικό από πλευράς μεγέθους τουλάχιστον ωοθυλάκιο. Έτσι , πιθανόν να ταλαιπωρηθεί με τη διαδικασία λήψης του εκάστοτε ωαρίου, χωρίς αυτό να είναι καλής ποιότητας. Εναλλακτικά, προτείνεται στη γυναίκα η λύση του ημι-φυσικού κύκλου με τη χρήση αντιοιστρογόνου, της λετροζόλης, με σκοπό την συλλογή 2-4 ωαρίων, ανάλογα με τα ωοθηκικά αποθέματά της.
Μια ακόμα σημαντική ερώτηση: πόσες πιθανότητες έχει τελικά μια γυναίκα για εγκυμοσύνη σε δεύτερο χρόνο, όταν αποψυχθούν τα ωάρια, αν δεν έχει πρόβλημα γονιμότητας;
Στην περίπτωση μη εμφανούς προβλήματος γονιμότητας, και αν η ηλικία της γυναίκας είναι κάτω των 40 ετών, η γυναίκα έχει βάσιμες πιθανότητες εγκυμοσύνης μετά την απόψυξη των ωαρίων της, με την προϋπόθεση ότι θα διατηρηθεί η ακεραιότητά τους και μετά την γονιμοποίησή τους θα φθάσουν στο επιθυμητό στάδιο ανάπτυξής του εμβρύου (βλαστοκύστη, έμβρυο 5ης ημέρας), το οποίο συνάδει με υψηλά ποσοστά εγκυμοσύνης.
Πολλοί αναρωτιούνται και σχετικά με αυτό υστερούν τα κρυοσυντηρημένα ωάρια σε ποιότητα έναντι των φρέσκων κατά τη διαδικασία εξωσωματικής γονιμοποίησης;
Η ποιότητα των κρυοσυντηρημένων και εν συνεχεία, αποψυχθέντων ωαρίων δεν διαφέρει από εκείνη των φρέσκων, αρκεί η διαδικασία κρυοσυντήρησης και απόψυξής τους να γίνει σε Εμβρυολογικά εργαστήρια με υψηλά standards ποιοτικού ελέγχου (σύμφωνα με τους διεθνείς κανόνες ποιοτικού ελέγχου) και από εξειδικευμένους Κλινικούς Εμβρυολόγους.
Μια γυναίκα που κρυοσυντηρεί τα ωάριά της κατά τη διάρκεια του γάμου της, αν χωρίσει, μπορεί να χρησιμοποιήσει τα ωάριά της μετά χωρίς να έχει δικαιώματα σε αυτά ο πρώην σύζυγός της;
Σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στην ελληνική νομοθεσία για την Ανθρώπινη Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή, κάθε γυναίκα που έχει κατεψυγμένα ωάρια έχει κάθε δικαίωμα να τα χρησιμοποιήσει κατά τη δική της βούληση, ακόμη κι αν είχαν κρυοσυντηρηθεί κατά την διάρκεια ενός προηγούμενου έγγαμου βίου της.
Τι εναλλακτική έχει μια γυναίκα στην περίπτωση που δεν πετυχαίνει η εξωσωματική με δικά της ωάρια;
Στην περίπτωση επανειλημμένων αποτυχιών σε προσπάθειες Εξωσωματικής Γονιμοποίησης μιας γυναίκας με δικό της γενετικό υλικό (ωάρια), η μόνη σοβαρή, επιστημονικά και νομικά κατοχυρωμένη λύση, είναι η δωρεά ωαρίων. Στην περίπτωση αυτή, βασική προϋπόθεση είναι η εύρυθμη λειτουργία και εφαρμογή των διαδικασιών που προβλέπει ο σχετικός νόμος, ώστε να διασφαλίζεται ο σεβασμός της αξιοπρέπειας τόσο των μελλοντικών γονιών και των παιδιών που θα γεννηθούν, όσο και της δότριας των ωαρίων.
Πώς αντιδρούν οι περισσότερες γυναίκες, όταν τις ενημερώνετε ότι χρειάζεται να χρησιμοποιηθεί ωάριο δότριας για να πετύχει η εξωσωματική;
Η δωρεά γαμετών είναι μια πολύπλευρη διαδικασία που απαιτεί από τους πιθανούς γονείς να επιλύσουν κοινωνικά, νομικά και ηθικά ζητήματα.
Για τα ζευγάρια που έχουν βιώσει την αγωνία μιας ανεπιτυχούς θεραπείας γονιμότητας, η χρήση δωρεάς ωαρίων ή σπέρματος μπορεί να αποτελεί μια υπέροχη εναλλακτική. Κάθε αποτυχημένη προσπάθεια σύλληψης μπορεί να αποθαρρύνει τα ζευγάρια και να επιφέρει έντονη απογοήτευση και συναισθήματα θυμού, θλίψης ή εξάντλησης. Η χρήση δωρεάς γαμετών προσφέρει αισιοδοξία, με πιθανότητα εγκυμοσύνης, και ενδεχομένως την απόκτηση ενός παιδιού που θα είναι γενετικά συνδεδεμένο με τον έναν γονέα. Εφόσον ακολουθηθεί μια ενδελεχής ενημέρωση από πλευράς της επιστημονικής ομάδας σχετικά με όλες τις πτυχές της χρήσης δανεικών ωαρίων, το μεγαλύτερο ποσοστό των ζευγαριών συναινεί στη χρήση αυτή, δεδομένου ότι αφ’ενός μεν υπάρχει η επιθυμία της μητρότητας, αφ’ ετέρου δε η γυναίκα θα κυοφορήσει το έμβρυο και θα το γεννήσει. Επίσης, θεωρώ σκόπιμο να τονίσω ότι στη βιβλιογραφία αναφέρεται ότι ένα ποσοστό της τάξης του 17% του γενετικού υλικού της μητέρας μεταφέρεται στο έμβρυο μέσω της μοναδικής και μονάκριβης επικοινωνίας της κυοφορούσας γυναίκας και του εμβρύου της.
Και μια τελευταία ερώτηση. Είναι αυξανόμενο το ποσοστό μοναχικών γυναικών που επιθυμούν να γίνουν μητέρες χωρίς σύντροφο με σπέρμα δότη;
Συγκρίνοντας το σήμερα με το πρόσφατο παρελθόν, είναι αλήθεια ότι το ποσοστό της μόνης γυναίκας που επιθυμεί να γίνει μητέρα χωρίς σύντροφο χρησιμοποιώντας ένα επιλεγμένο δείγμα σπέρματος από επίσημα αδειοδοτημένη Τράπεζα Σπέρματος, βαίνει αυξανόμενο. Σε αυτήν τη λύση βέβαια συμβάλλει και η σχετική νομοθεσία στην Ελλάδα που υποστηρίζει την μόνη γυναίκα που επιθυμεί να γίνει μητέρα με χρήση δότη σπέρματος, μετά από σχετική συμβολαιογραφική πράξη.
Who is who
Ο Ιωάννης Π. Βασιλόπουλος είναι Μαιευτήρας Χειρουργός-Γυναικολόγος που ειδικεύεται στην Γυναικολογική Ενδοκρινολογία και την Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή και κατέχει μεταπτυχιακό δίπλωμα σπουδών στη Λαπαροενδοσκοπική Χειρουργική του Πανεπιστημίου Rene Descartes στο Παρίσι (Université Paris V).Από το Σεπτέμβριο του 2015 υπήρξε συνιδρυτής και εξακολουθεί να αποτελεί Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Μονάδας Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής INSTITUTE OF LIFE – IASO.
Αποφοίτησε από τη Λεόντειο Σχολή και έλαβε ιατρικό πτυχίο από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1998. Αμέσως μετά την ολοκλήρωση της στρατιωτικής του θητείας στο Ελληνικό Ναυτικό ως ιατρός, μετέβη στην Ελβετία, όπου και εκπαιδεύτηκε στην ειδικότητα της Μαιευτικής και Γυναικολογίας, ως μέρος του εκπαιδευ τικού προγράμματος που θέσπισε η Ελβετική Εταιρεία Γυναικολογίας και Μαιευτικής.
Κατά τη διάρκεια της πολυετούς παραμονής του στην Ελβετία, κέρδισε τον τίτλο του Chef de Clinique και συμμετείχε ενεργά στην κλινική εκπαίδευση φοιτητών και ειδικευόμενων ιατρών.
Μετά την ειδικότητά του στη Μαιευτική και Γυναικολογία, ακολούθησε τον διεθνούς φήμης καθηγητή Γενεύης, Dominique de Ziegler στο Παρίσι, όπου και εξειδικεύτηκε στην Γυναικολογική Ενδοκρινολογία και την Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή μέχρι το τέλος του 2009.Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, συνεργάστηκε στενά με τους διακεκριμένους καθηγητές Dominique de Ziegler και Charles Chapron, σε συγκεκριμένους τομείς, όπως είναι η ενδομητρίωση, η πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια και το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών.
Στις αρχές του 2010, έπειτα από μια δεκαετία, επέστρεψε μόνιμα στην Αθήνα στο Μαιευτήριο ΙΑΣΩ και ταυτόχρονα, συνεχίζει να είναι συνεργάτης στο Cochin-St. Vincent de Paul στο Παρίσι, που είναι μία από τις μεγαλύτερες μονάδες IVF στην Ευρώπη, όπου δίνει τακτικά διαλέξεις στο πλαίσιο των μετεκπαιδευτικών μαθημάτων στη Γυναικολογική Ενδοκρινολογία και Αναπαραγωγή.
Είναι μέλος πολλών ελληνικών και διεθνών επιστημονικών εταιρειών, όπως η Ελβετική Εταιρεία Γυναικολογίας και Μαιευτικής, η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής και η Αμερικανική Εταιρεία Αναπαραγωγικής Ιατρικής.Είναι παντρεμένος με την επεμβατική ακτινολόγο και υπεύθυνη του τμήματος παιδοακτινολογίας του νοσοκομείου ΙΑΣΩ Παίδων, Χρυσάνθη Χλαπουτάκη, και έχουν αποκτήσει μια κόρη.
