Δρ. Μηνάς Μαστρομηνάς
Μαιευτήρας – Χειρουργός Γυναικολόγος
Είναι ένας από τους πιο αγαπημένους γιατρούς στο πεδίο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, που χιλιάδες γυναίκες έχουν εμπιστευτεί για να γίνουν μητέρες. Αυτή τη φορά μιλήσαμε μαζί του για ένα θέμα που αφορά όλες τις γυναίκες με ή χωρίς πρόβλημα γονιμότητας: την κατάψυξη ωαρίων.
Δύο πράγματα που πρέπει να γνωρίζει κάθε γυναίκα: ότι τα ωάρια, καθώς περνάει ο χρόνος, μειώνονται σε αριθμό και φθίνει η ποιότητά τους. Επομένως, μια γυναίκα, αν δεν γίνει μητέρα στην ιδανική ηλικία που είναι μεταξύ 20-30 ετών, έχει την επιλογή να προνοήσει, ώστε να έχει διαθέσιμα αρκετά και κατάλληλα ωάρια, για να μην χάσει την ευκαιρία να γίνει μητέρα αποκτώντας τα δικά της βιολογικά παιδιά στο μέλλον. Κι αυτό μπορεί να το καταφέρει μόνο με την κατάψυξη ωαρίων. Η κατάψυξη ωαρίων είναι μια μέθοδος διατήρησης της γονιμότητας, που δίνει τη δυνατότητα στη γυναίκα να προσπαθήσει να τεκνοποιήσει σε μεγαλύτερη ηλικία, π.χ. στην τέταρτη δεκαετία της ζωής της, με το δικό της γενετικό υλικό. Μια γυναίκα που θα προσπαθήσει να μείνει έγκυος μετά τα σαράντα, χωρίς να έχει καταψύξει ωάρια σε νεότερη ηλικία, ακόμα και με τη βοήθεια εξωσωματικής γονιμοποίησης, ίσως να χρειαστεί ωάριο δότριας για να αποκτήσει παιδί. Επομένως, όσο καλύτερα ενημερωμένη είναι μια γυναίκα για την κατάψυξη ωαρίων, τόσο καλύτερα μπορεί να προφυλάξει την αναπαραγωγική της ικανότητα. Δεν είναι εξάλλου όλες οι περιπτώσεις των γυναικών ίδιες, επισημαίνει ο Δρ. Μαστρομηνάς, εξηγώντας ότι για κάποιες γυναίκες η κατάψυξη ωαρίων είναι ο μόνος τρόπος που διασφαλίζει το δώρο της μητρότητας.
Κύριε Μαστρομηνά, θα θέλατε να μας εξηγήσετε τη διαφορά μεταξύ κοινωνικής και ιατρικής κρυοσυντήρησης ωαρίων;
Λόγω της αυξανόμενης τάσης των γυναικών να αναβάλλουν τη μητρότητα και να γίνονται μητέρες σε μεγαλύτερες ηλικία, η κατάψυξη ωαρίων απευθύνεται πλέον σε κάθε γυναίκα που φαίνεται να καθυστερεί την τεκνοποίηση για διάφορους λόγους π.χ. οικονομικούς, καριέρας ή σπουδών ή επειδή δεν έχει βρει ακόμα τον κατάλληλο σύντροφο ή εξετάζει ακόμα και την πιθανότητα να γίνει μητέρα χωρίς σύντροφο. Σε αυτήν την περίπτωση μιλάμε για κοινωνική κρυοσυντήρηση ωαρίων. Η ιατρική κρυοσυντήρηση είναι στην περίπτωση που συστήνεται για ιατρικούς λόγους που αφορούν την γυναίκα.
Σε ποιες γυναίκες συστήνεται η κρυοσυντήρηση ωαρίων για ιατρικούς λόγους;
Σε γυναίκες που μόλις έχουν διαγνωστεί με καρκίνο, η κατάψυξη ωαρίων τους δίνει τη δυνατότητα να μπορέσουν να διατηρήσουν τη γονιμότητά τους πριν ξεκινήσουν θεραπεία για τον καρκίνο. Επίσης, γυναίκες που διαγνώστηκαν με γονίδια καρκίνου μπορεί να καταψύξουν τα ωάριά τους, όπως η περίπτωση των γυναικών που έχουν διαγνωστεί με τα γονίδια του κληρονομούμενου καρκίνου του μαστού (ΒRCA-1 και BRCA-2).
Μια ακόμα ομάδα στις οποίες συστήνεται η κρυοσυντήρηση ωαρίων είναι οι γυναίκες με οικογενειακό ιστορικό πρόωρης εμμηνόπαυσης. Αν μια γυναίκα γνωρίζει ότι η μητέρα της μπήκε πρόωρα στην εμμηνόπαυση (πριν τα 40), πρέπει να ενημερώσει τον γυναικολόγο της για αυτήν την πληροφορία, γιατί έχει αυξημένες πιθανότητες να μπει και η ίδια πρόωρα στην εμμηνόπαυση και να μειωθεί χρονικά η αναπαραγωγική της ικανότητα. Η κατάψυξη ωαρίων είναι ο μόνος τρόπος για να εξασφαλίσει επέκταση της γονιμότητάς ως κίνηση πρόληψης. Τέλος, η κατάψυξη ωαρίων προσφέρει στις γυναίκες που έχουν διαγνωστεί με πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια την ευκαιρία να διατηρήσουν κάποια από τα ωάριά τους πριν αυτά εξαντληθούν. Με την εξέταση της υπερηχογραφικής απεικόνισης ωοθηκικών αποθεμάτων και την ποσοτική μέτρησή τους, μέσω της αντιμυλλέριου ορμόνης (ΑΜΗ), μπορεί να δημιουργηθεί πλάνο για το εάν και πότε χρειάζεται κάθε γυναίκα να προχωρήσει σε κρυοσυντήρηση ωαρίων.
Περιγράψτε μας με απλά λόγια την διαδικασία κατάψυξης ωαρίων;
H διαδικασία είναι παρόμοια με αυτή της εξωσωματικής γονιμοποίησης. Η μόνη διαφορά είναι ότι, μετά την ωοληψία, τα ωάρια καταψύχονται και φυλάγονται σε ειδικά δοχεία υγρού αζώτου. Στην αρχή, λοιπόν, η γυναίκα λαμβάνει ορμονοθεραπεία, ώστε να διεγερθούν οι ωοθήκες της και να παράγουν πολλά ωάρια. Το επόμενο βήμα είναι η λήψη των ωαρίων με ειδική βελόνη, μια διαδικασία που γίνεται με ελαφριά γενική αναισθησία. Στη συνέχεια τα ωάρια καταψύχονται με τη μέθοδο της υαλοποίησης.
Κι όταν έρθει η ώρα της γονιμοποίησης, ποια είναι η διαδικασία;
Όταν έρθει η κατάλληλη στιγμή, τα ωάρια αποψύχονται και γονιμοποιούνται κατά κανόνα με τη μέθοδο της μικρογονιμοποίησης (γίνεται δηλαδή εισαγωγή με ειδική βελόνη του σπέρματος στο ωάριο). Τέλος το έμβρυο μεταφέρεται στη μήτρα της γυναίκας με στόχο την επίτευξη κύησης.
Ποια είναι η καλύτερη ηλικία για να καταψύξει μια γυναίκα τα ωάριά της;
Θεωρητικά η καλύτερη ηλικία είναι στη δεκαετία των είκοσι. Επειδή, όμως, ο χρόνος συντήρησης και χρήσης των κατεψυγμένων ωαρίων έχει περιορισμούς, προφανώς δεν έχει νόημα να καταψύξει μια γυναίκα τα ωάριά της σε τόσο νέα ηλικία. Παίρνοντας, όμως, ως δεδομένο ότι η γονιμότητα αρχίζει να μειώνεται μετά την ηλικία των 30 ετών, η κατάψυξη ωαρίων συνίσταται σε γυναίκες 30-35 χρόνων που δεν έχουν αποκτήσει ακόμα παιδιά. Αυτό αυξάνει τις πιθανότητες γονιμοποίησης των ωαρίων τους στο μέλλον, ακόμα κι αν η ηλικία τους είναι προχωρημένη.
Μιλήστε μας με νούμερα. Ποιο το ποσοστό επιτυχίας, αν μια γυναίκα καταψύξει τα ωάριά της στα 30 και ποια στα 35;
Η πιθανότητα να προκύψει εγκυμοσύνη με ωάριο που καταψύχθηκε στην ηλικία των 30 είναι περίπου 40% με 50%. Στα 35 το ποσοστό επιτυχίας αγγίζει το 30% με 35%, όμως στα 40 η πιθανότητα αυτή μπορεί να πέσει στο 10%.
Έχει νόημα να καταψύξει τα ωάριά της μια γυναίκα που πλησιάζει τα σαράντα;
Η μέθοδος της κατάψυξης ωαρίων προορίζεται κυρίως για γυναίκες ηλικίας γύρω 30 και το αργότερο 35, που μπορεί να χρειαστεί να αποκτήσουν παιδί μετά την ηλικία των 40, με σκοπό να αποφύγουν τη χρήση δανεικών ωαρίων, στην οποία πιθανόν να χρειαζόταν να καταφύγουν, προκειμένου να μείνουν έγκυες. Αντίθετα, μετά τα 40 ο αριθμός και η ποιότητα των ωαρίων έχει μειωθεί σημαντικά και γι’ αυτό δεν συνιστάται η κατάψυξή τους. Γυναίκες που είναι πάνω από 38 ετών κατά κανόνα δεν έχουν καλά ποσοστά επιτυχίας, αν προχωρήσουν σε κατάψυξη ωαρίων σε αυτή την ηλικία. Φυσικά, αν μια γυναίκα είναι 40 ετών και απειλείται η αναπαραγωγική της ικανότητα λόγω ασθένειας, δεν χάνει τίποτα να προσφύγει στη συγκεκριμένη μέθοδο. Ακόμα κι αν τα ποσοστά επιτυχίας για επίτευξη εγκυμοσύνης είναι χαμηλά, είναι σίγουρα παραπάνω από το μηδέν.
Πόσα ωάρια χρειάζεται να καταψύξει μια γυναίκα για να αποκτήσει στο μέλλον ένα παιδί;
Από τα ωάρια που καταψύχονται δεν επιβιώνουν όλα μετά την απόψυξη ούτε επιτυγχάνεται σε όλα η γονιμοποίηση. Γι’ αυτό συνήθως απαιτούνται να καταψυχθούν τουλάχιστον 10 έως 20 ωάρια. Από τα δέκα συνήθως τα πέντε με έξι μπορούν να χρησιμοποιηθούν μετά την απόψυξη.
Πόσοι κύκλοι διέγερσης ωοθηκών απαιτούνται για να παράγει η γυναίκα 10 έως 20 ωάρια για κατάψυξη;
Οι περισσότερες γυναίκες κάτω των 35 μπορούν να παράγουν 10 ωάρια κατά τη διάρκεια ενός κύκλου διέγερσης των ωοθηκών. Μπορεί να χρειαστούν χονδρικά 2 κύκλοι διέγερσης ωοθηκών, για να συλλεχθεί ο επιθυμητός αριθμός ωαρίων για κατάψυξη.
Τελικά, η κατάψυξη ωαρίων είναι ένας ασφαλής τρόπος που επιτρέπει σε μια γυναίκα να αναβάλλει την εγκυμοσύνη, βάζοντας πρόγραμμα να αποκτήσει παιδιά σε μεγαλύτερη ηλικία;
Παρά τις δυνατότητες της Επιστήμης, υπάρχουν κάποια δεδομένα σχετικά με το κατά πόσο οι γυναίκες μπορούν να αναβάλλουν την μητρότητα, βάζοντας μπροστά άλλες προτεραιότητες και να προσπαθούν να γίνουν μητέρες σε μεγαλύτερη ηλικία. Το πρώτο που θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε είναι ότι με την κατάψυξη ωαρίων δεν είναι απόλυτο και σίγουρο ότι διασφαλίζεται η μελλοντική γονιμότητα της γυναίκας. Απλά αυξάνονται οι πιθανότητες για εγκυμοσύνη με δικό της γενετικό υλικό, αν χρειαστεί να μπει στη διαδικασία προσπάθειας να συλλάβει σε πιο προχωρημένη ηλικία, δηλαδή μετά 40, όπου η σύλληψη με φυσικό τρόπο είναι πιο δύσκολη. Θα πρέπει, επομένως, να υπάρχει στο πίσω μέρος τους μυαλού της γυναίκας που επιλέγει να γίνει μητέρα μετά τα 40 ή 45 χρησιμοποιώντας τα κατεψυγμένα ωάριά της, πως δεν μπορεί να είναι σίγουρη ότι αυτό θα επιτευχθεί.
Ένα ακόμη ζήτημα που πρέπει να λάβει υπόψη κάθε γυναίκα που επιλέγει να γίνει μητέρα σε μεγαλύτερη ηλικία είναι ότι οι κίνδυνοι επιπλοκών κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, όπως προεκλαμψία, διαβήτης κ.ά. αυξάνονται. Τέλος, αρκετοί είναι εκείνοι που θίγουν και τα προβλήματα που μπορεί να προκύψουν λόγω της διευρυμένου χάσματος γενεών για τις γυναίκες και γενικά τα ζευγάρια που επιλέγουν να αποκτήσουν παιδιά σε μεγάλη ηλικία. Το βασικό ζητούμενο κατά την άποψή μου είναι κάθε γυναίκα να είναι καλά ενημερωμένη σχετικά με την γονιμότητά της και το πώς μπορεί να τη διαφυλάξει ή επεκτείνει και μετά να παίρνει τις αποφάσεις που ταιριάζουν περισσότερο στην ίδια.
Πόσο καιρό μπορούν τα ωάρια να παραμείνουν στην κατάψυξη;
Ως ασφαλές χρονικό διάστημα κρυοσυντήρησης των ωαρίων ορίζονται τα δέκα χρόνια και ο νόμος επιτρέπει τη δεκαετία. Υπάρχουν, όμως, περιπτώσεις που το χρονικό αυτό διάστημα μπορεί να επεκταθεί λίγο περισσότερο. Οι τελευταίες έρευνες δείχνουν ότι ο χρόνος αυτός μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερος.
Τι έχει αλλάξει στη νομοθεσία σχετικά με την κατάψυξη ωαρίων;
Τα ωάρια που έχει καταψύξει μια γυναίκα κατά τη διάρκεια του έγγαμου βίου της, είναι δικά της σε περίπτωση που πάρει διαζύγιο. Δεν δεσμεύονται ως περιουσία ζευγαριού, όπως ίσχυε στο παρελθόν. Μπορεί να τα χρησιμοποιήσει χωρίς να χρειάζεται υπογραφή συναίνεσης από τον σύζυγο με τον οποίο χώρισε.
Υπάρχουν κάποιες έρευνες που δείχνουν ότι η επιτυχία της εξωσωματικής αυξάνεται αν χρησιμοποιηθούν κατεψυγμένα αντί για φρέσκα ωάρια. Ισχύει αυτό;
Πράγματι υπάρχουν κάποιες έρευνες που το υποστηρίζουν αυτό. Η εξήγηση έγκειται στο ότι στα κατεψυγμένα ωάρια έχει γίνει πολύ καλός έλεγχος ποιότητας πριν κρυοσυντηρηθούν. Κάποιοι άλλοι επιστήμονες μιλούν για λιγότερο στρες του γενετικού υλικού. Με απλά λόγια, τα κρυοσυντηρημένα ωάρια είναι λιγότερο στρεσαρισμένα από τη διαδικασία με την οποία παράχθηκαν σε σχέση με τα φρέσκα. Όμως, δεν μπορεί να είμαστε απόλυτα βέβαιοι για αυτό, και κατά πόσο πράγματι επηρεάζει το αποτέλεσμα της επιτυχίας της εξωσωματικής.
Ένα ερώτημα που απασχολεί όλους: είναι υγιή τα μωρά που γεννιούνται από κατεψυγμένα ωάρια;
Μέχρι στιγμής, έχουν γεννηθεί χιλιάδες παιδιά με τη μέθοδο αυτή και οι μελέτες δείχνουν ότι τα μωρά που γεννιούνται από τη γονιμοποίηση ωαρίων που έχουν πρώτα καταψυχθεί, δεν έχουν υψηλότερα ποσοστά γενετικών ανωμαλιών από εκείνα που η σύλληψή τους έγινε φυσιολογικά ή με κάποια από τις συμβατικές μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Υπάρχει κάποια άλλη πληροφορία που θα θέλατε να ξέρουν οι γυναίκες που σκέφτονται να κάνουν κατάψυξη ωαρίων;
Ναι. Είναι σημαντικό να καταλάβουν ότι η κατάψυξη ωαρίων επιτρέπει σε μια γυναίκα μεγαλύτερης ηλικίας να μείνει έγκυος σαν να είναι σε μικρότερη ηλικία. Η κατάψυξη ωαρίων παγώνει τον χρόνο, σταματά το βιολογικό ρολόι της γυναίκας και της δίνει την ευκαιρία να γίνει μητέρα αργότερα στη ζωή της. Γι΄ αυτό σήμερα οι γυναίκες που δεν έχουν τεκνοποιήσει, αλλά θα ήθελαν να γίνουν μητέρες στο μέλλον, συνίσταται μέχρι τα 35 τους χρόνια να καταψύξουν τα ωάριά τους, έτσι ώστε να παρατείνουν τη γονιμότητά τους. Με τον τρόπο αυτό μια γυναίκα που καταψύχει τα ωάριά της στα τριάντα μπορεί να τα χρησιμοποιήσει για εξωσωματική γονιμοποίηση στα σαράντα, αλλά τα ωάρια να μην έχουν υποστεί τη φθορά της γήρανσης. Μια γυναίκα δηλαδή, καταψύχοντας τα ωάριά της στα τριάντα, μπορεί με τη βοήθεια της εξωσωματικής να αποκτήσει μωρό στα σαράντα σαν να είναι τριάντα, αφού τα ωάριά της έχουν παγώσει σε νεότερη ηλικία.
Who is who
Ο Δρ. Μηνάς Μαστρομηνάς ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Ιατρική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Έλαβε τίτλο ειδικότητας το 1989 και τον ίδιο χρόνο ανακηρύχτηκε Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει λάβει μετά από εξετάσεις το αριστείο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Γυναικολογίας και Μαιευτικής. Ανέλαβε το 1991 τη Διεύθυνση του τμήματος Εξωσωματικής Γονιμοποίησης του Μαιευτηρίου Μητέρα και το 1994 ίδρυσε τη Μονάδα «Εμβρυογένεσις».
Dr. Μηνάς Μαστρομηνάς, MD, PhD, Μαιευτήρας – Χειρουργός Γυναικολόγος (Επισκεφθείτε το προφίλ του γιατρού)
Προέδρος του Δ.Σ.ΥΓΕΙΑ IVF Εμβρυογένεσις
Διευθυντής Ιατρικής Μονάδας Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής: ΕΜΒΡΥΟΓΕΝΕΣΙΣ, (Επισκεφθείτε το κέντρο εξωσωματικής γονιμοποίησης)
