Ο Θέμης Μαντζαβίνος είναι Ειδικός Υπογονιμότητας, Αναπληρωτής Καθηγητής Γυναικολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών, Επιστημονικής Διευθυντής του Κέντρου Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής του Institute of Life – IΑΣΩ.
Είναι επίσης ο επιστήμονας που έφερε στον κόσμο το πρώτο παιδί με δανεικό ωάριο το οποίο είναι σήμερα 38 χρονών.
Με τη μεγάλη του εμπειρία και ως Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Ιατρών Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής που διοργάνωσε το 5ο Συνέδριο Εξωσωματικής Γονιμοποίησης, έχει πολλά να μας πει σχετικά με όλες τις νέες πληροφορίες που αφορούν αυτόν τον τομέα της επιστήμης που τόσο στο παρελθόν όσο και τα τελευταία χρόνια δίνει την ευκαιρία σε χιλιάδες γονείς με προβλήματα γονιμότητας να κατακτήσουν τον πολυπόθητο στόχο: να κρατήσουν ένα ή και περισσότερα μωρά στην αγκαλιά τους παρά τα όποια προβλήματα υπογονιμότητας.
Ποια νεότερη πληροφορία έχετε να πείτε στο ευρύ κοινό σχετικά με τη γονιμότητα των ανδρών;
Αυτό που έχουμε πλέον διαπιστώσει είναι ότι το σπέρμα με το πέρας της ηλικίας εξασθενεί. Έχει βρεθεί ότι αν μείνει έγκυος μια γυναίκα από άνδρα μεγάλης ηλικίας, μπορεί να έχει προβληματική εγκυμοσύνη, δηλαδή μπορεί να έχουμε αποβολές, πρόωρο τοκετό, νεκρά μωρά ή παιδιά με προβλήματα υγείας, όπως αυτισμός, μαθησιακές δυσκολίες, ακόμα και διάφορες παθήσεις. Αυτό επίσης που έχουμε διαπιστώσει από έρευνες είναι ότι το περιβάλλον επιδρά πολλαπλώς στο σπέρμα. Πιο συγκεκριμένα, η μόλυνση του περιβάλλοντος, τα αόρατα χημικά στην ατμόσφαιρα, τα πρόσθετα στα τρόφιμα και φυσικά το κάπνισμα επιδρούν αρνητικά στην ποιότητα τους σπέρματος.
Σε αντίθεση με τις γυναίκες που γεννιούνται με τον συνολικό αριθμό ωαρίων τους, το σπέρμα στους άνδρες παράγεται συνεχώς. Από τη στιγμή που δημιουργείται, το σπέρμα για να απελευθερωθεί τελικά με την εκσπερμάτιση χρειάζονται 72 μέρες. Σε αυτές τις 72 ημέρες διάφοροι παράγοντες μπορεί να επιδράσουν αρνητικά πάνω του.
Πλέον υπάρχουν πολλές έρευνες και πληροφορίες που επιβεβαιώνουν ότι η γονιμότητα των ανδρών είναι ευαίσθητη στους περιβαλλοντολογικούς παράγοντες. Υπάρχουν άνδρες που λόγω του επαγγέλματός τους πλήττονται από υπογονιμότητα.
Θέλετε να μας πείτε ποια είναι αυτά τα επαγγέλματα;
Αγρότες, ελαιοχρωματιστές, κομμωτές, πυροσβέστες μπορεί να παρουσιάσουν προβλήματα γονιμότητας.
Καταλαβαίνω ότι η έκθεση στα χημικά μπορεί να επηρεάσει την γονιμότητα, οι πυροσβέστες, όμως, γιατί να έχουν υπογονιμότητα;
Οι πυροσβέστες εκτίθενται σε υψηλές θερμοκρασίες, όχι μόνο κατά την κατάσβεση των πυρκαγιών, αλλά και λόγω των στολών που φορούν. Το σπέρμα -και γενικά η λειτουργία των όρχεων- είναι ευαίσθητη στη θερμότητα και η γονιμότητα επηρεάζεται. Φυσικά, δεν θα πρέπει να γενικεύουμε και να λέμε ότι όλοι οι πυροσβέστες ή τα προαναφερθέντα επαγγέλματα παρουσιάζουν υπογονιμότητα. Αλλά γενικά έχουμε διαπιστώσει περισσότερα περιστατικά με προβλήματα γονιμότητας σε αυτά τα επαγγέλματα.
Αυτός είναι ο λόγος που συνίσταται οι άνδρες που θέλουν να προστατέψουν τη γονιμότητά τους να αποφεύγουν τη συστηματική χρήση σάουνας και τα στενά εσώρουχα;
Ναι, ισχύει αυτό που λέτε. Γενικά δεν θέλουμε η περιοχή των γεννητικών οργάνων να είναι σε συνθήκες υψηλής θερμοκρασίας, γιατί επηρεάζεται η κινητικότητα του σπέρματος.
Υπάρχει μια πρόσφατη έρευνα που λέει ότι ακόμα και η χρήση laptop πάνω στα πόδια ενός άνδρα μπορεί να είναι επιβαρυντική;
Ναι και πάλι λόγω της θερμότητας που προκαλεί στην περιοχή των γεννητικών οργάνων. Γι αυτό συνιστούμε η χρήση του laptop να γίνεται πάνω σε γραφείο ή τραπέζι και όχι πάνω στα πόδια.
Άρα το να δει ένας άνδρας την αγαπημένη του σειρά με το laptop αγκαλιά στον καναπέ είναι μια συνήθεια που μπορεί να βλάψει τη γονιμότητά του;
Ναι, σωστά.
Γενικά τι συνιστάται ως μέτρο πρόληψης για τους άνδρες που κάνουν επιβαρυντικά για τη γονιμότητά τους επαγγέλματα;
Μέχρι τώρα παροτρύναμε τις γυναίκες που τα ωάριά τους ξέρουμε ότι γερνούν να κάνουν κατάψυξη ωαρίων. Αν οι άνδρες εξασκούν για χρόνια ένα από τα επαγγέλματα που προαναφέραμε και σκέφτονται να αποκτήσουν παιδιά σε μεγαλύτερη ηλικία, πλέον τους προτείνουμε να σκεφτούν την κατάψυξη σπέρματος.
Οι μέθοδοι κατάψυξης σπέρματος ή ωαρίων μας επιτρέπουν σήμερα να τα αποψύχουμε με επιτυχία σχεδόν 100%, έστω κι αν έχουν περάσει 10 χρόνια.
Να μιλήσουμε λίγο για τις πρόσφατες αλλαγές που έγιναν στο νομοσχέδιο σχετικά με την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Ποια από αυτές θεωρείτε πιο σημαντική;
Η απελευθέρωση της χρήσης των κατεψυγμένων τους ωαρίων από τις γυναίκες. Υπήρχε ένας περίεργος νόμος που περιόριζε τη γυναίκα που είχε κάνει κατάψυξη των ωαρίων της κατά τη διάρκεια του γάμου της. Ακόμα κι αν χώριζε με διαζύγιο, δεν μπορούσε να χρησιμοποιήσει τα καταψυγμένα της ωάρια χωρίς τη συγκατάθεση του πρώην συζύγου της. Πλέον μπορεί να τα χρησιμοποιήσει χωρίς κανέναν περιορισμό εφόσον χωρίσει.
Δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει κατεψυγμένα έμβρυα από έναν γάμο που έχει λήξει όμως, έτσι δεν είναι;
Όχι, αν δεν συμφωνήσει και υπογράψει σε αυτό ο πρώην σύζυγος.
Αν δεν έχει χωρίσει νομικά και θέλει να κάνει εξωσωματική με το σπέρμα άλλου άνδρα ο οποίος συναινεί σε αυτό;
Όχι, δεν επιτρέπεται αυτό, κυρία Κασσαβέτη.
Άρα αν είμαι παντρεμένη δεν μπορώ να κάνω ό,τι θέλω με τα κατεψυγμένα ωάριά μου όπως θα μπορούσα να κάνω με βάση το νόμο της φύσης με τα ωάρια στις ωοθήκες μου…
Ναι, καταλαβαίνω τι λέτε. Ισχύει ότι πολλά παιδιά δεν είναι βιολογικά παιδιά των νόμιμων συζύγων.
Δεν θεωρείτε σημαντική εξέλιξη την αλλαγή νομοθεσίας με την οποία το όριο ηλικίας στην εξωσωματική αυξήθηκε στα 54 χρόνια στις γυναίκες;
Σίγουρα είναι μια σημαντική αλλαγή, δεδομένου ότι υπάρχει μια μεγάλη αύξηση από γυναίκες άνω των πενήντα που θέλουν να γίνουν μητέρες, ιδιαίτερα όχι τόσο για εκείνες που δεν τα έχουν καταφέρει μέχρι τα πενήντα, όσο για εκείνες που έχουν χωρίσει και μπορεί να έχουν ήδη παιδιά, αλλά επιθυμούν να ξαναγίνουν μητέρες με τον νέο τους σύντροφο.
Παρόλα αυτά, θα πρέπει να τονίσουμε ότι μια εγκυμοσύνη στην ηλικία των πενήντα για μια γυναίκα δεν είναι τόσο απλή υπόθεση. Χρειάζεται μεγάλη προσοχή γιατί μπορεί να προκύψουν πολύ σοβαρές επιπλοκές. Χρειάζεται εξονυχιστικός έλεγχος της υγείας και της φυσικής κατάστασης της γυναίκας που θέλει να προχωρήσει σε εξωσωματική σε αυτήν την ηλικία γιατί οι κίνδυνοι είναι πολλοί. Πρόκειται αναμφισβήτητα για υψηλού ρίσκου εγκυμοσύνη, και η γυναίκα πρέπει να είναι καλά ενημερωμένη από τον γιατρό της για τους κινδύνους πριν αποφασίσει να προχωρήσει, ενώ απαιτείται στενή ιατρική παρακολούθηση μέχρι τον τοκετό.
Η Ελλάδα θεωρείται μια χώρα που παρέχει υψηλές υπηρεσίες στις θεραπείες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής σε σχετικά χαμηλές τιμές και για αυτό αποτελεί πόλο έλξης ιατρικού τουρισμού. Σωστά;
Σωστά, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι έχουμε υψηλό ποσοστό επιτυχιών στην εξωσωματική και ένα αρκετά φιλικό πλαίσιο νομοθεσίας, με κύριο και βασικό το ότι επιτρέπεται η χρήση ωαρίων από δότρια που σε κάποιες χώρες δεν επιτρέπεται.
Θεωρείτε, όμως, ότι υπάρχει κάποιο κενό το οποίο χρειάζεται να καλυφθεί;
Ναι, στην Ελλάδα δεν υπάρχει τράπεζα ωαρίων. Μόνο τράπεζα σπέρματος εδώ και 30 χρόνια. Το ότι δεν υπάρχει τράπεζα ωαρίων έχει ως αποτέλεσμα να υπάρχει μια αναμονή για τις γυναίκες που αναζητούν ωάρια δότριας για να προχωρήσουν στη θεραπεία εξωσωματικής.
Ως εκ τούτου, αναγκάζεστε να αναζητήσετε δανεικά ωάρια και από άλλες χώρες εκτός Ελλάδας;
Ως χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης μπορούμε να εισάγουμε δανεικά ωάρια από όλες τις χώρες της Ευρώπης. Δεν μπορούμε να πάρουμε από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, για παράδειγμα.
Υπάρχουν ζευγάρια ή γυναίκες που προτιμούν ωάρια από ξένες δότριες κι όχι Ελληνίδες;
Ναι, φυσικά. Συνήθως γιατί μπορεί να συντομεύσουν τη διαδικασία, όμως. Μια χώρα στην οποία απευθυνόμαστε είναι η Ισπανία, επειδή η Ισπανία έχει τράπεζα ωαρίων. Και στην Ιταλία υπάρχει τράπεζα ωαρίων για χρήση από τις άλλες χώρες κι όχι από την ίδια την Ιταλία, επειδή η Ιταλία λόγω του Βατικανού δεν επιτρέπει τη χρήση δανεικών ωαρίων.
Άρα μια Ιταλίδα που χρειάζεται να κάνει εξωσωματική με δανεικά ωάρια για να γίνει μητέρα μπορεί να χρειάζεται να επισκεφτεί την Ελλάδα για να τα καταφέρει, παρόλο που υπάρχει τράπεζα ωαρίων στη χώρα της;
Ναι, ακριβώς αυτό.
Νομίζω ότι ένα πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει καλή διαθεσιμότητα στην παρένθετη μητρότητα στην Ελλάδα, μια υπηρεσία που είναι πιο οργανωμένη σε άλλες χώρες, όπως η Ουκρανία για παράδειγμα.
Ναι, ισχύει αυτό που λέτε. Στην Ελλάδα τα ζευγάρια που χρειάζονται παρένθετη μητέρα δεν είναι τόσο εύκολο να τη βρουν. Βοηθάμε κι εμείς όσο μπορούμε, όμως συνήθως πρέπει να την αναζητήσουν μόνοι τους από το φιλικό ή οικογενειακό τους περιβάλλον.
Κι εφόσον είναι συνήθως ένα οικείο πρόσωπο, πώς διασφαλίζεται ότι δεν υπάρχουν μετά συναισθηματικές παρενέργειες;
Υπάρχει νομικό πλαίσιο και υπογράφεται ιδιωτικό συμφωνικό που διασφαλίζει τα δικαιώματα του παιδιού και όλων των εμπλεκόμενων. Είναι όλα νομοθετημένα με βάση την προστασία για τα ζευγάρια και το μωρό που έρχεται στον κόσμο.
Κύριε Μαντζαβίνο, με δεδομένο το πρόβλημα της υπογεννητικότητας που υπάρχει στην Ελλάδα, δεν θεωρείτε ότι θα έπρεπε να υπάρχει μεγαλύτερη οικονομική ενίσχυση των ζευγαριών που χρειάζονται να κάνουν εξωσωματική; Είναι μια μεγάλη οικονομική αιμορραγία αυτό το ταξίδι για κάποια ζευγάρια που δεν τα καταφέρουν με την πρώτη προσπάθεια.
Στην Αγγλία στις γυναίκες μέχρι την ηλικία των 40 γίνονται δωρεάν 4-5 εξωσωματικές. Θα ήταν δίκαιο και καλό αυτό να ισχύσει κάποια στιγμή και στην Ελλάδα.
Θέλετε να μας αναφέρετε μια σημαντική εξέλιξη την οποία συζητήσατε στο φετινό συνέδριο Εξωσωματικής Γονιμοποίησης;
Η τεχνητή νοημοσύνη είναι μια σημαντική εξέλιξη η οποία μελετάται και συζητήθηκε.
Μέχρι τώρα οι εμβρυολόγοι με βάση την εμπειρία τους και τις διαιρέσεις του γονιμοποιημένου εμβρύου επέλεγαν τα καλύτερης ποιότητας για εμβρυομεταφορά έμβρυα. Πλέον υπάρχει ένας αυτοματοποιημένος αλγόριθμος επιλογής εμβρύων, το embryo ranking intelligent certification που δίνει περισσότερες πληροφορίες για την καταλληλότητα του εμβρύου που έχει τις μεγαλύτερες πιθανότητες εμφύτευσης.
Οι Ελληνίδες είναι ανοιχτές στη χρήση δανεικών ωαρίων ή προτιμούν να προσπαθούν με δικά τους ωάρια μέχρι να τα καταφέρουν;
Είναι περισσότερο ανοιχτές από ποτέ στη χρήση δανεικών ωαρίων. Μόλις τις εξηγήσεις πόσες είναι οι πιθανότητες να γίνουν πιο σύντομα μητέρες και καταλάβουν ότι μια γυναίκα στην ηλικία των 40 ή 50 που χρησιμοποιεί δανεικά ωάρια μπορεί να αποκτήσει παιδί σαν να είναι 20 χρονών. Μια γυναίκα χρησιμοποιώντας δανεικά ωάρια μπορεί να κάνει παιδί ακόμα κι αν έχει σταματήσει η περίοδός της.
Κύριε Μαντζαβίνο, μια γυναίκα που διαγιγνώσκεται με καρκίνο στον μαστό και δεν έχει κάνει παιδιά, την προτρέπετε να καταψύξει ωάρια για μελλοντική χρήση όταν τελειώσει η περιπέτεια της υγείας της, έτσι δεν είναι; Δεν ενέχει κινδύνους αυτή η κίνηση, δεδομένου ότι χρειάζεται να βομβαρδιστεί με ορμόνες για τη διέγερση των ωοθηκών και την παραγωγή ωαρίων;
Είναι σημαντικό να καταλάβει αυτή η ομάδα γυναικών ότι ο πρώτος που χρειάζεται να συμβουλευτεί πριν ξεκινήσει τη θεραπεία για τον καρκίνο -χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία ή χειρουργική επέμβαση- είναι ο ειδικός γονιμότητας. Όλα γίνονται πολύ γρήγορα. Χρειάζονται μόνο δεκαπέντε μέρες για να πάρουμε ωάρια για κατάψυξη και τα οιστρογόνα που χορηγούνται είναι αποδεδειγμένο ότι δεν είναι επιβαρυντικά. Είναι μόνο μια μικρή δόση οιστρογόνων. Όταν μένει έγκυος μια γυναίκα είναι δέκα φορές περισσότερη η οιστραδιόλη που παράγει. Δεν θεωρώ ότι κινδυνεύει. Είναι μια σοφή κίνηση η προσπάθεια για διατήρηση της γονιμότητας γιατί εξασφαλίζει στη γυναίκα την πιθανότητα να γίνει μητέρα αποκτώντας το βιολογικό της παιδί όταν αναρρώσει.
Υπάρχει μια έρευνα που δείχνει είναι ότι τα παιδιά που προέρχονται από εξωσωματική είναι πιο ευτυχισμένα. Πώς το εξηγείτε αυτό;
Από την εμπειρία μας γνωρίζουμε ότι οι γονείς των παιδιών που φέρνουν στον κόσμο ένα παιδί με εξωσωματική από τον πόθο και τη λαχτάρα τους, ακόμα και τον αγώνα τους να γίνουν γονείς, είναι πιο υποστηρικτικοί προς τα παιδιά τους. Τα παιδιά της εξωσωματικής μπορεί να μην είναι παιδιά του έρωτα -όπως παλιότερα κάποιοι υποστήριζαν- είναι όμως παιδιά της αγάπης.
Θέμης Μαντζαβίνος
Ειδικός Υπογονιμότητας, Αναπληρωτής Καθηγητής Γυναικολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών
Επιστημονικής Διευθυντής του Κέντρου Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής του Institute of Life – IΑΣΩ.
