Μερόπη Μιχαλέλη – Ψυχαναλύτρια, ιδρύτρια και επιστημονικά υπεύθυνη του ινστιτούτου Κοιτίδα
Συνέντευξη: Φλώρα Κασσαβέτη
Στις μέρες μας είναι αυτονόητο ότι ένας άνθρωπος που έχει κατάθλιψη, έντονο άγχος ή κάποια ψυχική διαταραχή πρέπει και μπορεί να λάβει ψυχολογική υποστήριξη. Το ίδιο και κάποιος που βιώνει θλίψη λόγω διαζυγίου, εργασιακό στρες, χαμηλή αυτοεκτίμηση ή ακόμα και διατροφικό πρόβλημα.
Τι γίνεται όμως με την γυναίκα που βιώνει μία ή αλλεπάλληλες αποβολές, ενώ προσπαθεί να τεκνοποιήσει; Με την έφηβη που βιώνει το άγχος μιας ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης ή το τραύμα του τερματισμού της; Με τους γονείς που κοιτάζουν τρομαγμένοι το πρόωρο μωρό τους να δίνει αγώνα ζωής μέσα στην θερμοκοιτίδα; Τι γίνεται με τα ζευγάρια που προσπαθούν και αγωνιούν να αποκτήσουν παιδί με εξωσωματική; Δεν χρειάζονται όλοι αυτοί ψυχολογική υποστήριξη; Φυσικά και χρειάζονται! Πόσοι όμως από αυτούς τη λαμβάνουν και πόσοι υποφέρουν σιωπηλά, επειδή οι ανάγκες τους είναι παραγνωρισμένες;
Την απάντηση σε αυτά τα κρίσιμα ερωτήματα δίνει η Δρ. Μερόπη Μιχαλέλη, Ψυχολόγος- Ψυχαναλύτρια, η οποία εξηγεί ότι η Ελλάδα υστερεί στην οργάνωση πλαισίου για την υποστήριξη αυτών των ευαίσθητων ομάδων και οι συνέπειες φαίνονται παντού γύρω μας. Ως Επιστημονική Υπεύθυνη και Ιδρύτρια της «Κοιτίδας», που είναι ένα Ινστιτούτο για την προαγωγή της Ψυχικής Υγείας στην Εγκυμοσύνη και στα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού, εξηγεί πώς αυτό το πρότυπο κέντρο περιγεννητικής υγείας και οι άνθρωποι που το απαρτίζουν αγωνίζονται για να αλλάξουν τα πράγματα.
Κυρία Μιχαλέλη, από ποιους ιδρύθηκε η Κοιτίδα;
Η Κοιτίδα ιδρύθηκε από ανθρώπους με πολυετή εμπειρία και εξειδίκευση σε θέματα ψυχικής λειτουργίας κατά την εγκυμοσύνη και ψυχικής ανάπτυξης βρεφών με στόχο την πρόληψη, έγκαιρη ανίχνευση και πρώιμη θεραπευτική παρέμβαση για την αντιμετώπιση προβλημάτων κατά την περίοδο αυτή. Αποστολή μας είναι η υποστήριξη των εγκύων, των βρεφών και των οικογενειών τους, αλλά και η μεταλαμπάδευση της γνώσης και των κατάλληλων πρακτικών που αφορούν στην προαγωγή της ψυχικής υγείας στα πρώτα χρόνια της ζωής, μέσα από την υποστήριξη των γονέων και την κατάλληλη εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας.
Η Κοιτίδα είναι ΑΜΚΕ;
Η δημιουργία της Κοιτίδας ήρθε να καλύψει το κενό και την απουσία εξειδικευμένων δημόσιων φορέων παροχής υπηρεσιών ψυχικής υποστήριξης, έγκαιρης διάγνωσης και πρώιμης παρέμβασης στην εγκυμοσύνη και τα πρώτα χρόνια της ζωής. Η Κοιτίδα είναι ΑΜΚΕ, δηλαδή Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία και στόχος της είναι να παρέχει δωρεάν υπηρεσίες, τόσο για την εκπαίδευση των επαγγελματιών της περιγεννητικής, νεογνικής και βρεφικής περιόδου, όσο και για την παροχή δέσμης υπηρεσιών σε νέους ενήλικες που έχουν ή επιθυμούν να αποκτήσουν παιδί και σε βρέφη και νήπια 0-4 ετών.
Θέλετε να μας πείτε σε ποιες ακριβώς ομάδες παρέχει υποστήριξη η Κοιτίδα;
Σε ομάδες εγκύων, σε γονείς με πρόωρα νεογνά, σε έφηβες με ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, σε γυναίκες με επιλόχεια κατάθλιψη, ή ζευγάρια που βιώνουν ένα περιγεννητικό πένθος. Επίσης, παρέχουμε υποστήριξη σε υπογόνιμα ζευγάρια που επιθυμούν να αποκτήσουν παιδί. Ταυτόχρονα, όμως, βασικός στόχος της Κοιτίδας είναι η εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας που πλαισιώνουν όλα αυτά τα άτομα. Στην Κοιτίδα υποστηρίζουμε την οικογένεια, τα βρέφη και τους επαγγελματίες υγείας, ώστε η κοινή τους συνάντηση και συνεργασία να επιτρέψει να αναπτυχθούν στο μέγιστο οι δυνατότητες και των τριών πλευρών.
Οι ομάδες που περιγράφετε είναι γνωστό ότι περνούν σιωπηλά την ψυχική τους αναστάτωση. Γιατί οι ομάδες αυτές είναι παραμελημένες, παρόλο που έχουν μεγάλη ανάγκη από υποστήριξη;
Η Ελλάδα είναι η μοναδική Ευρωπαϊκή χώρα όπου οι δημόσιες δομές υγείας, που δύνανται να προσφέρουν ολοκληρωμένες υπηρεσίες ψυχικής συνοδείας και πρόληψης της Ψυχοπαθολογίας στην περιγεννητική περίοδο είναι περίπου ανύπαρκτες και οι εναπομείνασες δομές είναι υποστελεχωμένες και δύσκολα ανταπεξέρχονται στις αυξημένες ανάγκες για παροχή υπηρεσιών υγείας και πρόνοιας. Στην χώρα μας δυστυχώς δεν αντιλαμβανόμαστε ότι τον πολίτη του αύριο πρέπει να τον φροντίσεις από την αρχή της ζωής του, από την ώρα που γεννιέται, και μάλιστα από την περίοδο της εγκυμοσύνης της μητέρας του.
Γιατί είναι σημαντική η πρώιμη παρέμβαση;
Το σύγχρονο μείζον θέμα ψυχικής υγείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στη χώρα μας είναι:
η μητρική κατάθλιψη και ειδικότερα οι εκδηλώσεις κατάθλιψης κατά τη περιγεννητική περίοδο (από την εγκυμοσύνη μέχρι και τον 12ο μήνα της εξωμήτριας ζωής). Ανέκαθεν σε όλο τον κόσμο, η εγκυμοσύνη και η μητρότητα θεωρούνταν μια περίοδος ευτυχίας κατά τη διάρκεια της οποίας η γυναίκα βιολογικά νιώθει πλήρης και προστατεύεται από ψυχιατρικές διαταραχές. Αν για πολλές γυναίκες η εγκυμοσύνη είναι περίοδος χαράς και εκπλήρωσης, οι έρευνες δείχνουν για κάποιες γυναίκες αύξηση της ψυχιατρικής παθολογίας και συγκεκριμένα της κατάθλιψης κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Σύμφωνα με τα διεθνή και ελληνικά στατιστικά δεδομένα, και σε αντίθεση με την επιλόχεια ψύχωση που αφορά σε ένα ποσοστό ίσο με 1,5 τοις χιλίοις, η κατάθλιψη είναι πολύ πιο συχνή, αν και μόνο το 50% των περιπτώσεων λαμβάνει διάγνωση και μόνο ένα 18% θεραπεία. Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης αφορά στο 15 – 20% των γυναικών, ενώ από τη γέννηση μέχρι το 12ο μήνα της εξωμήτριας ζωής το 10-15% των μητέρων θα παρουσιάσει ελάσσονα ή μείζονα επιλόχεια κατάθλιψη.
Η μητρική ψυχοπαθολογία, μετά τις γυναικολογικές επιπλοκές κατά τη διάρκεια της κύησης και του τοκετού, είναι η δεύτερη αιτία μητρικής θνησιμότητας.
Η κατάθλιψη κατά τη διάρκεια της περιγεννητικής περιόδου έχει επιπτώσεις σε όλα τα επίπεδα για τη μητέρα, το βρέφος και την οικογένεια.
Συνεπώς, η πρόληψη και η πρώιμη διάγνωση και θεραπεία της περιγεννητικής κατάθλιψης στη μητέρα αποτελεί μείζον ζήτημα προαγωγής της δημόσιας υγείας και αφορά τόσο στην ίδια τη μητέρα όσο και στο παιδί και στο ευρύτερο οικογενειακό και κοινωνικό πλαίσιο.
Διεθνείς μελέτες καταδεικνύουν ότι βρέφη και νήπια με ψυχικές και αναπτυξιακές διαταραχές, που εισάγονται σε προγράμματα πρώιμης παρέμβασης, έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν ανθεκτικότητα (resiliency) και να παρουσιάσουν μια υγιή ανάπτυξη συγκριτικά με βρέφη και νήπια των οποίων οι ψυχικές και αναπτυξιακές διαταραχές δεν ανιχνεύονται έγκαιρα και παγιώνονται.
Φροντίζουμε τους ανθρώπους από τότε που σκέφτονται να γίνουν γονείς. Είμαστε η μόνη χώρα που δεν το κάνει αυτό. Και μετά αναρωτιόμαστε γιατί κακοποιούνται τόσα παιδιά, γιατί υπάρχουν αυτά τα εφιαλτικά περιστατικά παιδικής κακοποίησης από γονείς που τον τελευταίο καιρό έχουν έρθει στο φως της δημοσιότητας.
Σύμφωνα με την γνωστή εξίσωση του Νομπελίστα Heckman( Heckman equation), για κάθε ένα δολάριο που δίνουμε για φροντίδα των βρεφών στην αρχή της ζωής, το κράτος εξοικονομεί το 60πλάσιο.
Θέλετε να μας εξηγήσετε αυτήν την εξίσωση; Πώς το κράτος εξοικονομεί μέσα από ένα πρόγραμμα πρώιμης παρέμβασης στις συγκεκριμένες ομάδες στις οποίες αναφερόμαστε;
Όταν το κράτος παρεμβαίνει έγκαιρα, μειώνεται ο κίνδυνος να αναπτύξουν οι γονείς ή τα βρέφη βασανιστικές, μακροχρόνιες και κοστοβόρες ψυχικές διαταραχές, αλλά και άλλες σοβαρές συνέπειες στη σωματική και ψυχική τους υγεία, που θα στοιχίσουν στην δημόσια οικονομία υπερπολλαπλάσια από το κόστος της φροντίδας που θα τους παρείχαν στην αρχή της ζωής τους.
Κυρία Μιχαλέλη, θέλω να μιλήσουμε για τα ζευγάρια που προσπαθούν να τεκνοποιήσουν και απευθύνονται στα κέντρα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Θεωρείτε ότι τα κέντρα αυτά θα έπρεπε να έχουν όλα στο προσωπικό τους και ψυχολόγους;
Χρειάζονται εξειδικευμένους και κατάλληλα εκπαιδευμένους ψυχολόγους, προκειμένου να διευκρινιστεί μαζί με το ζευγάρι ποιο είναι το κίνητρο τους, σε ότι αφορά την απόκτηση παιδιού. Είναι ανάγκη να διαφοροποιήσουμε:
Το σχέδιο για παιδί: είναι μια συνειδητή ιδέα, προγραμματίζεται σύμφωνα με τα κοινωνικά ιδεώδη της ομάδας στην οποία ανήκουμε
Την ανάγκη για παιδί: διαμορφώνεται ως αίτημα, ενίοτε πιεστικό και διεκδικητικό. Είναι συχνά αυτό που εκφράζουν τα υπογόνιμα ζευγάρια
Την εγκυμοσύνη ως επιθυμία για την εγκυμοσύνη καθεαυτή: ως επιβεβαίωση της αναπαραγωγικής τους ικανότητας
Θεωρείτε ότι ένα ζευγάρι που προσπαθεί να αποκτήσει παιδί μέσω υποβοηθούμενης αναπαραγωγής χρειάζεται να κάνει ψυχοθεραπεία;
Συχνά διαπιστώνουμε ότι κατοικούμαστε από τις επιθυμίες αυτών που μας γέννησαν: οι επιθυμίες των γονέων μας σε ό,τι αφορά την απόκτηση παιδιού, μπορεί να παραμείνουν ασυνείδητες για 2-3 γενεές. Παίρνουν σάρκα και οστά, επ’ αφορμή της γέννησης ενός παιδιού.
Τα εμπόδια ή δυσκολίες στην αναπαραγωγική διαδικασία, αναδεικνύουν και φωτίζουν τέτοια σενάρια, τα οποία μόνο μέσω μίας ψυχοθεραπευτικής εργασίας μπορούν να αναδειχθούν και να επεξεργαστούν, ώστε να μην αποτελούν εμπόδιο στην ολοκλήρωση της αναπαραγωγικής διαδικασίας.
Είναι επομένως σημαντικό να προετοιμάζονται αυτά τα ζευγάρια και για την πιθανότητα ματαίωσης του στόχου τους;
Η θεραπεία της υπογονιμότητας, δεν πρέπει να είναι συνώνυμη με την αναπαραγωγή.
Η υπογονιμότητα δεν αποτελεί νόσο, αλλά τη ματαίωση της επιθυμίας να είσαι γονιός.
Το αίτημα για παιδί, σε αρκετές περιπτώσεις ζευγαριών, αποτελεί αίτημα για ομαλότητα, κοινωνικό κονφορμισμό, συμμόρφωση με τις οικογενειακές επιταγές και το ηθικό χρέος.
Τα υπογόνιμα ζευγάρια έχουν διανύσει μια μακρά πορεία, πολύ επώδυνη μέσα από ιατρικές εξετάσεις, επισκέψεις, αξιολογήσεις, πριν έρθουν σε έναν ψυχαναλυτή συνήθως πλέον σε απόγνωση. Το αίσθημα ενοχής, ότι κάτι μέσα τους αδιευκρίνιστο, εμποδίζει τη σύλληψη, είναι συχνά βασανιστικό. Το αίσθημα ματαίωσης και το ναρκισσιστικό πλήγμα που έχουν υποστεί, λόγω της ανικανοποίητης επιθυμίας τους, διαψεύδονται.
Ζητούν κατεπειγόντως μια ιατρική θεραπεία και απάντηση στο αίτημα τους, κάνοντας τον γύρο των κέντρων γονιμότητας.
Τα ζευγάρια που δεν θα τα καταφέρουν να αποκτήσουν μωρό, θεωρείτε ότι κινδυνεύουν να διαλυθούν και να οδηγηθούν στον χωρισμό;
Πολλά ζευγάρια χωρίζουν, όταν η επιθυμία για παιδί αντιπροσωπεύει «μια επιταγή που πρέπει να εξοφληθεί». Τα ζευγάρια που συγκροτούνται μέσα από μία διαδρομή που τους επέτρεψε να υπάρχουν μέσω και χάρη στην επιθυμία τους να συνυπάρχουν και να πορεύονται μαζί στην ζωή, συνεχίζουν την κοινή τους πορεία ακόμη και αν δεν υπάρξει στη ζωή τους παιδί. Το παιδί ως αντικείμενο ανάγκης εργαλειοποιείται πριν καν γεννηθεί για να διατηρήσει και να σώσει μια σχέση και να εξασφαλίσει μια σύνδεση που στην πραγματικότητα δεν υπάρχει.
Ποια από αυτές τις ομάδες που υποστηρίζει η Κοιτίδα θεωρείτε ότι έχει τις μεγαλύτερες προκλήσεις;
Το κάθε άτομο έχει τις δικές του εσωτερικές διαδικασίες διαπραγμάτευσης της απώλειας, της επιθυμίας, της ματαίωσης, που προσδιορίζονται από της ιστορία και τα βιώματά του.
Θεωρώ ότι οι γονείς που αποκτούν παιδί μετά από πρόωρο τοκετό, έχουν αυξημένες ανάγκες και χρειάζονται υποστήριξη από κατάλληλα εκπαιδευμένους ανθρώπους γιατί οι συνέπειες της προωρότητας είναι μακροχρόνιες και πολυεπίπεδες.
Who is who
Η Μερόπη Μιχαλέλη είναι ψυχαναλύτρια, ιδρύτρια και Επιστημονικά Υπεύθυνη του Ινστιτούτου ΚΟΙΤΙΔΑ. Έχει εικοσιπενταετή και πλέον εμπειρία στην περιγεννητική συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία σε δημόσια και ιδιωτικά κέντρα της Ελλάδας (Νοσοκομείο Παίδων, Νοσοκομείο «Αλεξάνδρα», Μαιευτήριο «Έλενα Βενιζέλου»). Είναι μέλος της Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας (ΕΨΕ), της Διεθνούς Ψυχαναλυτικής Ενώσεως (International Psychoanalytical Association, ΙPA) και της Ευρωπαϊκής Εταιρείας για την Ψυχανάλυση Παιδιών και Εφήβων (SEPEA). Είναι ιδρυτικό μέλος (1993) και πρώην Πρόεδρος (2013-2019) της Ελληνικής Εταιρείας για την Ψυχική Υγεία των Βρεφών.
