Ιατρικός Τουρισμός Γονιμότητας στην εποχή του Covid 19
Επιπτώσεις στον Ιατρικό Τουρισμό Γονιμότητας.
Στο πρώτο τρίμηνο του 2020, η πανδημία του COVID-19 είχε δραματικό αντίκτυπο στον τομέα της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής: ταυτόχρονα με την απαγόρευση κυκλοφορίας των πολιτών και το κλείσιμο των επιχειρήσεων, οι θεραπείες διακόπηκαν σχεδόν ολοκληρωτικά σε παγκόσμιο επίπεδο κατά τρόπο που δεν είχε προηγούμενο στην ιστορία.
Μόνο συγκεκριμένες θεραπείες ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (π.χ. η συντήρηση γονιμότητας για ογκολογικούς ασθενείς) επιτρεπόταν να συνεχιστούν λόγω της επείγουσας φύσης τους.
Καθώς διανύουμε το τρίτο τρίμηνο του 2020, και μετά το «πρώτο κύμα» της πανδημίας, οι αυστηροί περιορισμοί αίρονται σταδιακά, προκειμένου οι οικονομικές, επαγγελματικές και κοινωνικές δραστηριότητες να επιστρέψουν στην «κανονικότητα», ή όπως περιγράφεται από πολλούς, σε μία «νέα κανονικότητα».
Το ερώτημα που ανακύπτει τώρα είναι το εξής: πώς ο τομέας της Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής θα λειτουργήσει στο κοντινό μέλλον, καθώς η νέα εποχή της πανδημίας COVID-19 αποτελεί μία διαρκή απειλή;
Αυτό σημαίνει ότι οι προσωποποιημένες προς τους ασθενείς συστάσεις για προγράμματα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής θα πρέπει να λάβουν υπόψη τη νέα, διαρκώς μεταβαλλόμενη πραγματικότητα. Υγειονομικές αρχές, επαγγελματίες υγείας και κλινικές που παρέχουν ιατρικές υπηρεσίες γονιμότητας χρειάζονται εκπαίδευση και καθοδήγηση ως προς τους νέους τρόπους ιατρικής φροντίδας των ασθενών (όπως η τηλεϊατρική, η ψηφιακή συμβουλευτική, η διαχείριση ψηφιακών ιατρικών φακέλων) και πιθανόν ως προς τις νέες μορφές θεραπείας υποβοηθούμενης αναπαραγωγής για ασθενείς σε απομακρυσμένες περιοχές, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, (όπως η μετακίνηση γαμετών).
Μεταξύ των θεραπειών ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, ένα μεγάλο μέρος ιδίως κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών αφορούσε τις διασυνοριακές θεραπείες γονιμότητας. Οι διασυνοριακές θεραπείες γονιμότητας αποτελούν ένα παγκόσμιο φαινόμενο το οποίο συνεχώς εξαπλώνεται για ποικίλους λόγους, όπως η νομοθεσία, η διαθεσιμότητα, το κόστος, οι παράγοντες ποιότητας και επιτυχίας, καθώς και κοινωνικό – πολιτιστικά ζητήματα.
Νομικοί περιορισμοί, διακρίσεις που βασίζονται στην προχωρημένη ηλικία της γυναίκας, την οικογενειακή κατάσταση και τον σεξουαλικό προσανατολισμό συγκαταλέγονται μεταξύ των κυριότερων λόγων για τη διασυνοριακή θεραπεία γονιμότητας. Επιπροσθέτως, οι νομικοί περιορισμοί αναφορικά με τη δωρεά γαμετών (σπέρμα ή/και ωάριο) είναι πιθανόν μερικοί από τους συνηθέστερους λόγους για τη διασυνοριακή θεραπεία γονιμότητας.
Όπως αποδεικνύεται, η διασυνοριακή αναπαραγωγική θεραπεία η οποία αντιπροσωπεύει μία σημαντική δραστηριότητα της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, διακόπηκε πλήρως κατά τη διάρκεια της έξαρσης της πανδημίας κατά το πρώτο εξάμηνο του 2020.
Νέες προκλήσεις στις διασυνοριακές θεραπείες γονιμότητας
Η πανδημία COVID-19 έχει δημιουργήσει νέες προκλήσεις για τις διασυνοριακές θεραπείες γονιμότητας, όπως και την επείγουσα ανάγκη για διασυνοριακή διακίνηση γενετικού υλικού, καθώς αυτό μπορεί να αποτελέσει μία ασφαλή, αποτελεσματική και ικανοποιητική εναλλακτική για τα διεθνή ταξίδια ασθενών γονιμότητας.
Επιπροσθέτως, οι φόβοι για τις επιπτώσεις του COVID-19 στην εγκυμοσύνη, η πρόβλεψη για παγκόσμια οικονομική κρίση και η γενικότερη παγκόσμια αναστάτωση που προκάλεσε η πανδημία θα έχει σχεδόν σίγουρα σημαντικό αντίκτυπο στην πρόθεση των ασθενών να υποβληθούν σε θεραπείες ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο.
Υπό το πρίσμα των ανωτέρω, οι διασυνοριακές θεραπείες γονιμότητας θα μειωθούν και συγκεκριμένα σε χώρες όπου παρουσιάστηκαν πολλά κρούσματα COVID-19, καθώς αυτό θέτει έναν επιπλέον κίνδυνο για την υγεία των ασθενών με υπογονιμότητα.
Ως εναλλακτική, ένα σημαντικό μέρος των ασθενών που είχαν ταξιδέψει στο παρελθόν στο εξωτερικό για να συμμετάσχουν σε πρόγραμμα δωρεάς σπέρματος ή/και ωαρίων, θα πρέπει να σκεφτούν την επιλογή να χρησιμοποιήσουν γενετικό υλικό το οποίο θα μεταφερθεί στη χώρα τους, υπό την προϋπόθεση ότι αυτό επιτρέπεται από την εθνική νομοθεσία. Σε περίπτωση που ισχύουν αυστηροί εθνικοί περιορισμοί, αυτό θα αποτελέσει πρόκληση ή θα είναι αδύνατο. Ωστόσο, σε άλλες περιπτώσεις όπου δεν υπάρχουν διαθέσιμοι δότες γαμετών, οι ασθενείς γονιμότητας και οι κλινικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής θα προσφέρουν πιθανόν θεραπείες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής με τη χρήση γαμετών που θα προέρχονται και θα έχουν μεταφερθεί από διεθνείς τράπεζες κρυοσυντήρησης γαμετών.
Η επιστημονική πρόοδος στις μεθόδους κρυοσυντήρησης ωαρίων μέσω της υαλοποίησης, η οποία έγινε κλινικά διαθέσιμη την τελευταία δεκαετία, έχει αναδείξει τη δωρεά ωαρίων μέσω της μετακίνησης υαλοποιημένων ωαρίων (τα οποία προέρχονται από τράπεζες κρυοσυντήρησης) ως έναν ασφαλή και αποτελεσματικό εναλλακτικό τρόπο συγκριτικά με τη χρήση φρέσκων ωαρίων από δότρια.
Οι τεχνικές υαλοποίησης των ωαρίων έφεραν την επανάσταση στην ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και συγκεκριμένα στις περιπτώσεις της διατήρησης γονιμότητας των γυναικών (όταν αυτό υπαγορεύεται από ιατρικούς λόγους ή/και για κοινωνικούς λόγους) και σε προγράμματα δωρεάς ωαρίων, με ωάρια τα οποία προέρχονται από διεθνείς τράπεζες κρυοσυντήρησης.
Η μετακίνηση υαλοποιημένων ωαρίων που προέρχονται από δότες (αντί να ταξιδεύουν φυσικά οι ασθενείς γονιμότητας) έχει καταστεί εφικτή τα τελευταία έτη και φαίνεται να αποτελεί μία ελκυστική εναλλακτική στις παραδοσιακές διασυνοριακές θεραπείες γονιμότητας, ειδικά στην εποχή της πανδημίας του COVID-19. Αυτή η πρακτική, κατά την άποψή μας, θα γίνει ακόμη πιο δημοφιλής στην εποχή του COVID-19, καθώς μειώνονται οι διασυνοριακές θεραπείες γονιμότητας με περαιτέρω αντίκτυπο στον κύκλο εργασιών των κλινικών υποβοηθούμενης αναπαραγωγής που παρέχουν υπηρεσίες σε διεθνείς ασθενείς.
Απαραίτητη προϋπόθεση για τη μεταφορά γαμετών εντός της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Ένωσης είναι να διασφαλίζεται η «ιχνηλασιμότητα» του βιολογικού υλικού από τον δότη έως τον λήπτη και αντιστρόφως. Προκειμένου να διευκολύνεται η ιχνηλασιμότητα, η Οδηγία της Επιτροπής 2015/565 της 8ης Απριλίου έχει καθιερώσει έναν μοναδικό αναγνωριστικό κωδικό, τον Ενιαίο Ευρωπαϊκό Κωδικό, ο οποίος εφαρμόζεται σε ιστούς και κύτταρα που διανέμονται στην Ένωση και παρέχει πληροφορίες για τα κύρια χαρακτηριστικά και τις ιδιότητες των ιστών αυτών και των κυττάρων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η διακίνηση γαμετών είναι ελεύθερη και δε χρειάζεται επιπλέον άδεια μεταξύ αδειοδοτημένων Μονάδων Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για τη διακίνηση, ωστόσο, εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, απαιτείται ειδική άδεια που εκδίδεται από τις αρμόδιες εθνικές αρχές οι οποίες ρυθμίζουν την εφαρμογή της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Σε κάθε περίπτωση όπου λαμβάνει χώρα η διακίνηση του γενετικού υλικού, θα πρέπει να εφαρμόζονται ισχυρά μέτρα, προκειμένου να πληρούνται οι προδιαγραφές υψίστης ποιότητας και ασφάλειας κατά τη διάρκεια της μεταφοράς καθώς και υψηλές προδιαγραφές ιχνηλασιμότητας.
Υφιστάμενες προκλήσεις αναφορικά με την εθνική και διεθνή διακίνηση υαλοποιημένων ωαρίων, όπως είναι ηθικά ζητήματα, λογιστικά, οι συνθήκες μεταφοράς, οι έλεγχοι ποιότητας και το κόστος, αναμένεται να επιλυθούν. Επιπλέον, απαιτείται κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό για τη διαχείριση της διοικητικής, νομικής και επιστημονικής διεύθυνσης αυτών των προγραμμάτων ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Οι οδηγίες, η νομοθεσία και οι επιστημονικές απαιτήσεις θα ποικίλουν μεταξύ των κρατών και μεταξύ των κλινικών υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και θα πρέπει να ευθυγραμμιστούν κατάλληλα. Στο πλαίσιο αυτό, η Ελληνική Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής εξέδωσε οδηγίες στις 18-2-2019 και εξειδίκευσε τις διαδικασίες τις οποίες πρέπει να ακολουθήσουν οι αδειοδοτημένες Μονάδες Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής στην Ελλάδα, προκειμένου να συμμετάσχουν σε μία διαδικασία διακίνησης γαμετών εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Συμπεράσματα
Η πανδημία του COVID-19 προκάλεσε τεράστια αναστάτωση στις κοινωνίες παγκοσμίως και επηρέασε και την εφαρμογή της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Τα ιδιαίτερα γνωρίσματα του νέου κορωνοϊού δε δίνουν την ελπίδα ότι αυτή η απειλή θα ξεπεραστεί στο άμεσο μέλλον. Για τον λόγο αυτό, ο τομέας της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής αντιμετωπίζει ένα δυσοίωνο μέλλον -τουλάχιστον βραχυ-μεσοπρόθεσμα- και αυτό ισχύει κυρίως για τις διασυνοριακές θεραπείες γονιμότητας.
Ποια θα πρέπει να είναι η απάντηση σε αυτή τη νέα κατάσταση; Πώς θα πρέπει να ανταποκριθεί η επιστημονική κοινότητα της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής;
Κατά την άποψή μας, και κυρίως για το συμφέρον των ασθενών, η επιστημονική κοινότητα της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής θα πρέπει να κινηθεί προς την παροχή ενός υψηλότερου επιπέδου ποιότητας, ασφάλειας και επιτυχίας και επιπλέον να προσφέρει περισσότερες επιλογές και εναλλακτικές λύσεις.
Στο δύσκολο μέλλον που προδιαγράφεται πρέπει να γίνουμε καλύτεροι. Συγκεκριμένα, θα πρέπει να τεθούν υψηλότερες προδιαγραφές στη διαχείριση των ασθενών και η λειτουργία των εργαστηρίων και των τραπεζών κρυοσυντήρησης γαμετών να εστιάσουν στην αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια. Το πιο σημαντικό, ωστόσο, είναι η συμμόρφωση προς τις υψηλές προδιαγραφές, η οποία θα πρέπει να είναι παγκόσμια. Από την άποψη αυτή, ο ρόλος των επιστημονικών κοινοτήτων και των αρμόδιων ρυθμιστικών αρχών θα γίνει ακόμη πιο σημαντικός στο μέλλον. Το άμεσο μέλλον εμφανίζεται πιο περίπλοκο και δύσκολο από το παρελθόν και η πλοήγηση διαμέσου όλων των περιπλοκών είναι τεράστια πρόκληση που η παγκόσμια κοινότητα της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής καλείται να αναγνωρίσει και να αντιμετωπίσει με επιτυχία.
Ηλίας Τσάκος, MD, FRCOG, (Επισκεφθείτε το προφίλ του γιατρού)
Μαιευτήρας Χειρουργός Γυναικολόγος
Επιστημονικός Υπεύθυνος EmbryoClinic (Επισκεφθείτε το κέντρο εξωσωματικής γονιμοποίησης)
Μέλος Βασιλικού Κολεγίου Μαιευτήρων & Γυναικολόγων Λονδίνου
