Χρήστος Παππάς MD, PhD, MSc
Γυναικολόγος Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής
Υπογονιμότητα ορίζεται η αποτυχία να επιτευχθεί εγκυμοσύνη μετά από τουλάχιστον 12 μήνες τακτικών ελεύθερων σεξουαλικών επαφών. Ένας στους επτά ανθρώπους περίπου στην Ευρώπη είναι υπογόνιμος. Το 35-40% των περιπτώσεων υπογονιμότητας σχετίζονται με τις γυναίκες, το 35-40% με τους άνδρες και 10-20% είναι μικτές (άνδρες και γυναίκες).
Αν και οι συχνότεροι παράγοντες υπογονιμότητας είναι ο σαλπιγγικός παράγοντας, η ενδομητρίωση, το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, οι διαταραχές της ωοθυλακιορρηξίας, η ηλικία κ.λπ. (για τις γυναίκες) και η στυτική δυσλειτουργία και οι διαταραχές των παραμέτρων του σπέρματος (για τους άνδρες), ο τρόπος ζωής και οι καθημερινές συνήθειες επηρεάζουν τη γονιμότητα των ανδρών και των γυναικών, όπως επίσης και τη γονιμότητα των παιδιών που γεννιούνται.
Η επίδραση της καφεΐνης στη γονιμότητα
Οι ανθρώπινες συνήθειες θεωρούνται σημαντική αιτία διάφορων κοινωνικών προβλημάτων και προβλημάτων υγείας.
Η σημασία των συνηθειών έχει αποδειχθεί σε μια ποικιλία συμπεριφορών σε διαφορετικούς τομείς, όπως η εργασία, η υγεία, οι μετακινήσεις, αλλά και η οικολογία, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι συνήθειες έχουν διεισδυτικό αντίκτυπο στην ανθρώπινη ζωή. Μία από τις πιο κοινές ανθρώπινες συνήθειες στον κόσμο είναι η κατανάλωση καφέ. Ο καφές είναι ένα από τα πιο δημοφιλή ροφήματα στον κόσμο και μπορεί να παρασκευαστεί με ποικίλους τρόπους. Έχει ευχάριστη γεύση και τονώνει και διεγείρει τον εγκέφαλο, κυρίως λόγω της περιεκτικότητάς του σε καφεΐνη.
Οι σκανδιναβικές χώρες είναι οι χώρες με την υψηλότερη κατανάλωση καφέ. Η κατανάλωση στη Φινλανδία είναι η υψηλότερη στον κόσμο, σχεδόν διπλάσια από εκείνη της Βραζιλίας, της Ιταλίας, της Γαλλίας, της Ελλάδας και του Καναδά, η οποία είναι η 10η υψηλότερη σε κατανάλωση και περίπου τριπλάσια από τις Ηνωμένες Πολιτείες που καταλαμβάνει την 25η θέση.
Όλη η ανησυχία για την καφεΐνη και τη γονιμότητα ξεκίνησε πριν από σχεδόν δύο δεκαετίες, όταν μια μελέτη ανέφερε ότι οι γυναίκες που έπιναν περίπου ένα φλιτζάνι καφέ την ημέρα είχαν 50% λιγότερες πιθανότητες να συλλάβουν. Ωστόσο, από τότε καμία μελέτη δεν επιβεβαίωσε αυτά τα ευρήματα.
Μελέτες που αξιολογούν τον αντίκτυπο της καφεΐνης στη γονιμότητα έχουν αξιολογήσει μια ποικιλία παραγόντων, συμπεριλαμβανομένου του χρόνου επίτευξης εγκυμοσύνης, της υπογονιμότητας, της ποιότητας των ωαρίων και του σπέρματος.
Ορισμένες μελέτες ανέφεραν ότι η κατανάλωση καφεΐνης αύξησε τον κίνδυνο υπογονιμότητας λόγω αυξημένης εμφάνισης παθήσεων των σαλπίγγων ή ενδομητρίωσης. Αναφέρεται επίσης ότι η κατανάλωση καφεΐνης μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα των ωαρίων. Αντίθετα, υπάρχουν άλλες μελέτες που συμπεραίνουν ότι υπάρχει ευεργετική επίδραση της κατανάλωσης καφέ στη γονιμότητα των γυναικών, και κάποιες άλλες δεν έχουν δείξει συσχέτιση μεταξύ της κατανάλωσης καφεΐνης και της γυναικείας γονιμότητας.
Οι αξιολογήσεις της ποιότητας του σπέρματος απέτυχαν να παρατηρήσουν ανεπιθύμητες ενέργειες που σχετίζονται με την πρόσληψη καφεΐνης, όπως συμπεραίνεται σε μια μεγάλη μελέτη που έγινε στην Δανία. Ωστόσο, μια συστηματική ανασκόπηση της βιβλιογραφίας που περιελάμβανε περίπου 20.000 άνδρες κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, ενώ η βιβλιογραφία δείχνει ότι η πρόσληψη καφεΐνης, πιθανώς μέσω βλάβης στο DNA του σπέρματος, μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την αναπαραγωγική λειτουργία των ανδρών, τα δεδομένα από επιδημιολογικές μελέτες σχετικά με τις παραμέτρους του σπέρματος και τη γονιμότητα είναι ασυνεπή και ασαφή.
Το κύριο χαρακτηριστικό αυτών των μελετών είναι η ετερογένεια του πληθυσμού της ομάδας που συμμετέχει, όπως ηλικία, φυσικά χαρακτηριστικά, αιτία στειρότητας, χρόνος σύλληψης, δείκτης μάζας σώματος, άλλες καθημερινές συνήθειες κ.λπ. με αποτέλεσμα τα συμπεράσματα να μην είναι αξιόπιστα. Επίσης, στη συντριπτική πλειοψηφία των μελετών, η γυναικεία υπογονιμότητα ορίστηκε ως η αδυναμία σύλληψης ανά εμμηνορροϊκό κύκλο για 12 μήνες δίχως να υπάρχουν πληροφορίες σχετικά με την επιθυμία εγκυμοσύνης ή τον αριθμό των κύκλων που οι γυναίκες προσπαθούσαν να συλλάβουν. Τέλος, δεν υπάρχουν πληροφορίες σχετικά με την κατανάλωση άλλων ποτών και τροφίμων με καφεΐνη (για παράδειγμα, αναψυκτικά και σοκολάτα).
Συμπερασματικά, δεν χρειάζεται να εγκαταλείψετε το πρωινό σας φλιτζάνι καφέ και μην αισθάνεστε ένοχοι γι ‘αυτό ενώ προσπαθείτε να συλλάβετε. Μέχρι τώρα, δεν έχει αποδειχθεί συσχέτιση μεταξύ καφεΐνης και μειωμένης γονιμότητας σε άνδρες και γυναίκες.
Η επίδραση του καπνίσματος στη γονιμότητα
Το κάπνισμα είναι μια από τις πιο κοινές ανθρώπινες συνήθειες και παραμένει ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το 30% των ανδρών άνω των 15 ετών καθώς και το 40-50% των ανδρών σε αναπαραγωγική ηλικία (20-40 ετών) είναι καπνιστές. Στις γυναίκες τα ποσοστά αυτά είναι περίπου αντίστοιχα.
Οι αρνητικές επιπτώσεις του καπνίσματος στην υγεία, όπως στο καρδιαγγειακό και αναπνευστικό σύστημα είναι γνωστές, αλλά πολλοί δεν γνωρίζουν ότι το κάπνισμα επηρεάζει και τη γονιμότητα.
Πολλές μελέτες αναφέρουν συσχέτιση μεταξύ καπνίσματος και καθυστέρησης στην επίτευξη εγκυμοσύνης σε ζευγάρια στα οποία οι άντρες είναι καπνιστές. Το κάπνισμα επηρεάζει παραμέτρους του σπέρματος, όπως την κινητικότητα, τη μορφολογία και τη συγκέντρωση σε σπερματοζωάρια μέσω του οξειδωτικού στρες και της βλάβης που προκαλείται στο DNA του σπέρματος. Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι η ανδρική γονιμότητα μπορεί να επηρεαστεί ακόμη και με την παρουσία φυσιολογικών παραμέτρων σπέρματος.
Τα συστατικά του καπνού, όπως η νικοτίνη, το κάδμιο και το μονοξείδιο του άνθρακα έχουν συσχετιστεί με αυξημένο οξειδωτικό στρες των σπερματοζωαρίων.
Επίσης, η άμεση τοξική βλάβη των όρχεων στους καπνιστές μπορεί να επηρεάσει την κανονική λειτουργία του άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-γονάδας, οδηγώντας σε διαταραχή της ενδοκρινικής λειτουργίας και της σπερματογένεσης στους όρχεις. Το κάπνισμα επηρεάζει την εκκριτική λειτουργία των κυττάρων Sertoli και Leydig στους όρχεις, προκαλώντας έτσι την εξασθενημένη ποιότητα σπέρματος που παρατηρείται στους καπνιστές.
Επιπλέον, το κάπνισμα, ενεργητικό αλλά και παθητικό, αποδεδειγμένα μπορεί να προκαλέσει στυτική δυσλειτουργία.
Η κιρσοκήλη είναι η ανώμαλη διαστολή του φλεβικού πλέγματος κοντά στο άνω και το πλάγιο τμήμα του οσχέου. Είναι πολύ συχνή και παρατηρείται στο 15% περίπου του γενικού πληθυσμού στους άντρες καθώς και στο 40% περίπου των υπογόνιμων ανδρών. Ο συνδυασμός του καπνίσματος και της κιρσοκήλης σχετίζεται με επίπτωση στο σπέρμα 10 φορές μεγαλύτερη από ότι παρατηρείται σε άντρες που έχουν κιρσοκήλη αλλά δεν καπνίζουν, και πέντε φορές μεγαλύτερη επίπτωση στους άνδρες που καπνίζουν αλλά δεν είχαν κιρσοκήλη.
Οι γυναίκες που καπνίζουν χρειάζονται περισσότερο χρόνο να επιτύχουν εγκυμοσύνη σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό. Τα ποσοστά υπογονιμότητας στις καπνίστριες είναι περίπου διπλάσια από αυτά που παρατηρούνται στις μη καπνίστριες. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα συστατικά του καπνού επηρεάζουν τη λειτουργία των ωοθηκών και επομένως την ποιότητα των ωαρίων, καθώς και τη λειτουργία του ενδομητρίου.
Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι η περίοδος αναπαραγωγής είναι μικρότερη και η εμμηνόπαυση εμφανίζεται από ένα έως τέσσερα χρόνια νωρίτερα σε γυναίκες καπνίστριες. Το κάπνισμα μπορεί να επιφέρει μείωση της συχνότητας εμφάνισης του εμμηνορρυσιακού κύκλου, που μπορεί να οδηγήσει σε δυσλειτουργία του ενδομητρίου, καθώς και διαταραχές της ωορρηξίας. Διάφορες τοξίνες που απελευθερώνονται κατά την καύση του καπνού έχουν ανιχνευθεί και ταυτοποιηθεί στην ωοθήκη και / ή στο ωοθυλακικό υγρό, καθώς επίσης και στα κύτταρα του ενδομητρίου των καπνιστριών.
Οι επιπτώσεις του καπνίσματος στη γονιμότητα εμφανίζονται ακόμα και στις θεραπείες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, όπως η εξωσωματική γονιμοποίηση. Συχνά παρατηρείται ότι οι γυναίκες καπνίστριες χρειάζονται υψηλότερες δόσεις φαρμάκων κατά τη διάρκεια της θεραπείας, λαμβάνεται μικρότερος αριθμός ωαρίων κατά την ωοληψία, έχουν χαμηλότερο ποσοστό γονιμοποίησης λόγω της ποιότητας των ωαρίων και επίσης χαμηλότερα ποσοστά επίτευξης εγκυμοσύνης, σε σύγκριση με γυναίκες που υποβάλλονται σε εξωσωματική γονιμοποίηση και δεν καπνίζουν.
Παρόλο που υπάρχει ανάγκη για περισσότερες μελέτες που θα βοηθήσουν στην κατανόηση σε βάθος των μηχανισμών με τους οποίους το κάπνισμα επηρεάζει την γονιμότητα ανδρών και γυναικών, κρίνεται σκόπιμο να ενθαρρύνουμε τα ζευγάρια να σταματήσουν το κάπνισμα πριν την έναρξη των προσπαθειών να επιτύχουν εγκυμοσύνη.
Χρήστος Παππάς MD, PhD, MSc
Γυναικολόγος Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής
Επιστημονικός Συνεργάτης στη Μονάδα Εξωσωματικής FIVI Fertility Centre
