Πολυξένη Κύρου B.Sc., M.Sc. – Senior Κλινικός Εμβρυολόγος, Μοριακός Βιολόγος
Η καρδιά της εξωσωματικής γονιμοποίησης χτυπάει στο εμβρυολογικό εργαστήριο. Εκεί οι εμβρυολόγοι φροντίζουν τα ωάρια, το σπέρμα και τα έμβρυα των ζευγαριών σε εργαστηριακές συνθήκες ιδανικές για τη διατήρηση και την ανάπτυξή τους.
Το εργαστήριο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής έχει υποστεί ολική μεταμόρφωση σε σχέση με τις πρώτες ημέρες της εξωσωματικής γονιμοποίησης. Είμαι στον χώρο εδώ και 22 χρόνια και μπορώ να πω με σιγουριά, ότι η κλινική εμβρυολογία έχει εξελιχθεί ταχύτατα την τελευταία δεκαετία. Τόσο η επιστήμη όσο και η τεχνολογία έχουν βελτιώσει την ποιότητα της θεραπείας καθώς και τα ποσοστά εγκυμοσύνης! Οι περισσότεροι στον τομέα μου θα σας πουν ότι ένα εργαστήριο υψηλής ποιότητας μπορεί να αυξήσει θεαματικά τις πιθανότητες επιτυχίας. Δεν έχουν άδικο! Το εμβρυολογικό εργαστήριο έχει άμεσο αντίκτυπο στα ποσοστά επιτυχίας, καθώς παραμένει ένας από τους πρωταρχικούς παράγοντες που επηρεάζουν τη συνολική απόδοση της εξωσωματικής γονιμοποίησης.
Με ποιους, όμως, τρόπους μπορεί να συμβάλει το εργαστήριο εμβρυολογίας στην αύξηση των ποσοστών εγκυμοσύνης;
1. Τεχνολογία αιχμής και σύγχρονος εξοπλισμός
Ένας από τους τρόπους που το εργαστήριο εμβρυολογίας μπορεί να βελτιώσει τα ποσοστά εγκυμοσύνης είναι να συνδυάσει για την καλλιέργεια των εμβρύων, την χρήση εξειδικευμένων υλικών με καινούργιας γενιάς κλιβάνους χαμηλού οξυγόνου. Σκοπός του συνδυασμού αυτού είναι η ανάπτυξη συστημάτων καλλιέργειας ειδικά σχεδιασμένων να προσομοιάζουν με το περιβάλλον της μήτρας, με αποτέλεσμα τη δημιουργία υψηλής ποιότητας εμβρύων.
Στην FIVI τα έμβρυα κάθε ζευγαριού καλλιεργούνται σε ξεχωριστούς θαλάμους το ένα από το άλλο, σε ειδικούς κλίβανους χαμηλού οξυγόνου ιδανικούς για εκτεταμένη καλλιέργεια (στάδιο βλαστοκύστης). Χρησιμοποιούνται επίσης συστήματα time-lapse για την απρόσκοπτη καλλιέργεια και τη συνεχή παρακολούθηση των εμβρύων σε όλα τα στάδια της ανάπτυξής τους.
Επιπλέον, είναι πολύ σημαντικό το γενετικό υλικό να είναι ασφαλές κατά τη διαχείρισή του. Όλες οι εμβρυολογικές διαδικασίες καταγράφονται και ταυτοποιούνται με τη χρήση συστημάτων ηλεκτρονικού μάρτυρα , με αποτέλεσμα να εκμηδενίζεται το ενδεχόμενο ανθρώπινου λάθους. Σε όλα τα μηχανήματα εισάγονται αυστηρά προκαθορισμένες παράμετροι για την καλλιέργεια και την φύλαξη του γενετικού υλικού, που παρακολουθούνται όλο το 24ωρο και οποιαδήποτε παρέκκλιση ενεργοποιεί συστήματα συναγερμού και ειδοποιήσεων.
Κάποτε υπήρχε μικρή έως καθόλου φροντίδα για το εργαστηριακό περιβάλλον, από την καθαριότητα των επιφανειών εργασίας, έως την ποιότητα του αέρα στα όρια του εργαστηρίου. Τα πρώτα εργαστήρια εξωσωματικής ήταν ουσιαστικά αυτοσχέδια και μερικές φορές τοποθετούνταν ακόμη και σε αίθουσες χειρουργείων. Σήμερα, η αυστηρή ρύθμιση συνθηκών όπως η θερμοκρασία, η ποιότητα του αέρα και η υγρασία, είναι προϋποθέσεις κάθε καλού εργαστηρίου.
Ένας από τους παράγοντες που πραγματικά κάνει τη διαφορά και ξεχωρίζει το εργαστήριό μας ως εργαστήριο υψηλών προδιαγραφών, είναι ο υψηλής καθαρότητας αέρας, τόσο στους κλιβάνους που καλλιεργούνται τα έμβρυα, όσο και γενικά στο περιβάλλον του εργαστηρίου. Κάτι τέτοιο πρακτικά επιτυγχάνεται χρησιμοποιώντας ανοξείδωτο δίκτυο παροχής ιατρικών-καθαρών αερίων για την καλλιέργεια των εμβρύων, έξτρα συστήματα φιλτραρίσματος σε κάθε κλίβανο, ανεξάρτητο σύστημα κλιματισμού και εξαερισμού (HVAC) με φίλτρα HEPA, ειδικές στολές για το προσωπικό που καλύπτουν όλο το σώμα, απουσία φακέλων και χαρτιού, αντιμικροβιακές επιφάνειες και βαφές, ενώ φυσικά η πρόσβαση στο εργαστήριο είναι περιορισμένη στο αναγκαίο προσωπικό. Ίσως όλα αυτά ακούγονται σαν να έχουνε βγει από ταινία επιστημονικής φαντασίας, αλλά αυτή είναι η καθημερινότητά μας στην FIVI!
2. Καταρτισμένο και έμπειρο προσωπικό
Η τεχνολογία, όμως, χωρίς την εμπειρία και τη σε βάθος γνώση δεν μπορεί να έχει το αναμενόμενο και επιθυμητό αποτέλεσμα. Η ικανότητα χειρισμού του γενετικού υλικού αποτελεσματικά, σχολαστικά και με ασφάλεια προκύπτει από τις γνωστικές ικανότητες, τις κινητικές δεξιότητες, τον συντονισμό και την επιδεξιότητα του εμβρυολόγου. Όσο πιο έμπειρος, είναι τόσο καλύτερα ξέρει να χειρίζεται το γενετικό υλικό, αλλά και να διαχειρίζεται και μία άλλη σημαντική παράμετρο …. τον χρόνο! Και αυτό γιατί τα καθήκοντα και οι ευθύνες του σύγχρονου εμβρυολόγου έχουν αυξηθεί σημαντικά, για να συμπεριλάβουν τη διαμόρφωση πολιτικών και πρωτοκόλλων, τον εντοπισμό κρίσιμων παραγόντων για τη μεγιστοποίηση των αποτελεσμάτων και την ικανότητα άμεσης επίλυσης προβλημάτων, αλλά και λήψης αποφάσεων. Είναι απαραίτητο λοιπόν να υπάρχει όχι μόνο ένα σταθερό επιστημονικό υπόβαθρο, αλλά και συνεχής εκπαίδευση στα καινούργια εμβρυολογικά και επιστημονικά δεδομένα. Έτσι, οι εμβρυολόγοι στη FIVI, για να διασφαλίσουμε ότι οι ασθενείς μας θα έχουν υψηλότερες πιθανότητες να αποκτήσουν ένα υγιές μωρό από την πρώτη κιόλας προσπάθεια, είμαστε πάντα ενήμεροι για τα καινούργια δεδομένα και τις εξελίξεις στον χώρο μας. Εκπαιδευόμαστε συνεχώς σε νέες δεξιότητες, ώστε να είμαστε ένα βήμα μπροστά στη νέα τεχνολογία. Δεν είναι τυχαίο, ότι όλοι ανεξαιρέτως οι εμβρυολόγοι της FIVI έχουμε πάνω από 15 χρόνια εμπειρίας στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και αυτό αποτυπώνεται στα υψηλά ποσοστά κυήσεων.
Ωστόσο, δεν εργαζόμαστε μόνο στο εργαστήριο. Είμαστε επίσης σε τακτική και άμεση επικοινωνία με τα ζευγάρια που μας εμπιστεύονται, για να τους ενημερώσουμε για την εξέλιξη των εμβρύων τους και να τους λύσουμε οποιαδήποτε απορία. Κάθε περίπτωση είναι μοναδική — είτε φροντίζουμε το σπέρμα, τα ωάρια και τα έμβρυα, είτε τα υποβοηθούμενα πρόσωπα. Υπάρχουν πάντα διαφορετικές προκλήσεις στη διαχείριση του γενετικού υλικού κάθε ζευγαριού, γι’ αυτό και πρέπει να αφιερώνεται ο απαιτούμενος χρόνος σε κάθε περιστατικό ξεχωριστά. Η εξατομίκευση στη θεραπεία είναι σίγουρα το κλειδί για υψηλότερα ποσοστά επιτυχίας.
3. Σωστή επιλογή εμβρύων για εμβρυομεταφορά
Παντρεύοντας την τεχνολογία με την εμπειρία, ένα εργαστήριο μπορεί να έχει διαφορετικές στρατηγικές επιλογής του κατάλληλου εμβρύου ή εμβρύων για μεταφορά στη μήτρα, έτσι ώστε να δώσει την επιθυμητή εγκυμοσύνη και τελειόμηνη κύηση με την πρώτη κιόλας προσπάθεια.
Στο παρελθόν τα έμβρυα παρέμεναν στους επωαστικούς κλιβάνους δύο ή τρεις ημέρες μετά τη συλλογή των ωαρίων προτού πραγματοποιηθεί η μεταφορά τους πίσω στη μήτρα. Η τεχνολογική ανάπτυξη στο εργαστήριο έδωσε τη δυνατότητα παράτασης της καλλιέργειας των εμβρύων έως πέντε με έξι ημέρες, φτάνοντας στο γνωστό στάδιο «βλαστοκύστης».
Η επέκταση της καλλιέργειας στο στάδιο αυτό βοηθάει στην επιλογή των καλύτερων εμβρύων για μεταφορά, αφού μετά τη γονιμοποίηση κάποια μπορεί να σταματήσουν να αναπτύσσονται και να μην περάσουν καν την δεύτερη ή τρίτη μέρα ανάπτυξης. Επιλέγοντας πολιτικές παρατεταμένης καλλιέργειας, ένα εργαστήριο μπορεί όχι μόνο να αυξήσει τα ποσοστά εγκυμοσύνης, αλλά και να μειώσει τον αριθμό εμβρύων που επιλέγονται για να τοποθετηθούν εντός της μήτρας. Αυτή η τακτική θα μειώσει με τη σειρά της την πιθανότητα των πολύδυμων κυήσεων και των συνεπακόλουθων μαιευτικών επιπλοκών και θα οδηγήσει σε περισσότερα υγιή μωρά. Κάτι τέτοιο, βέβαια, προϋποθέτει το εμβρυολογικό εργαστήριο να έχει ένα πολύ καλό σύστημα καλλιέργειας και δυνατότητας ανάπτυξης βλαστοκύστεων, έτσι ώστε τα ζευγάρια να έχουν διαθέσιμα όσο περισσότερα έμβρυα καλής ποιότητας γίνεται και κατά συνέπεια να προκύπτουν περισσότερες από μία εγκυμοσύνες από την ίδια προσπάθεια εξωσωματικής.
Η παρατεταμένη καλλιέργεια στο στάδιο της βλαστοκύστης μπορεί να συνδυαστεί με την καλλιέργεια σε κλιβάνους που διαθέτουν συστήματα «time lapse» για απρόσκοπτη καλλιέργεια με συνεχή εμβρυολογική παρακολούθηση. Τα συστήματα αυτά έχουν ενσωματωμένες κάμερες, όπως και αλγόριθμους επιλογής όχι μόνο του καλύτερου μορφολογικά εμβρύου, αλλά και του πιο ισορροπημένου αναπτυξιακά. Ο σκοπός δεν είναι άλλωστε μόνο η επίτευξη μίας εγκυμοσύνης, αλλά και η γέννηση ενός υγιούς παιδιού.
Μια πρόσθετη μέθοδος επιλογής που είναι διαθέσιμη σε συνδυασμό με την καλλιέργεια στο στάδιο της βλαστοκύστης, ονομάζεται προεμφυτευτικός γενετικός έλεγχος για ανευπλοειδία (PGT-A). Η διαδικασία αυτή επιτρέπει να ελέγχονται τα έμβρυα για χρωμοσωμικές ανωμαλίες («ανευπλοειδία») πριν τη μεταφορά τους στη μήτρα. Οι χρωμοσωμκές ανωμαλίες είναι υπεύθυνες για ένα μεγάλο ποσοστό αποβολών πρώτου τρίμηνου, ειδικά όταν η ηλικία της γυναίκας είναι κοντά στα σαράντα.
4. Επιτυχημένο πρόγραμμα κατάψυξης ωαρίων/εμβρύων
Συνδυαστικά με όλα τα παραπάνω, σε ένα σύγχρονο εμβρυολογικό εργαστήριο είναι απαραίτητο να υπάρχει ένα άριστο πρόγραμμα κατάψυξης γενετικού υλικού με σύγχρονες τεχνικές, όπως η υαλοποίηση. Με αυτόν τον τρόπο διατηρούνται τα πλεονάζοντα έμβρυα ενός κύκλου εξωσωματικής για μελλοντική χρήση, αλλά και οι γαμέτες, όπως τα ωάρια και το σπέρμα, για τη διατήρηση της αναπαραγωγικής δυνατότητας (κρυοσυντήρηση ωαρίων και σπέρματος). Ένα επιτυχημένο σύστημα κατάψυξης σαν αυτό που έχουμε στη FIVI διακρίνεται από τα υψηλά ποσοστά επιβίωσης του γενετικού υλικού (ωαρίων ή εμβρύων) και τα υψηλά ποσοστά εγκυμοσύνης που προκύπτουν από αυτά.
5. Εφαρμογή συστημάτων διαχείρισης ποιότητας
Σε ένα εργαστήριο εξωσωματικής, για να υπάρχουν σταθερά υψηλά ποσοστά εγκυμοσύνης, θα πρέπει να εφαρμόζονται συστήματα διαχείρισης ποιότητας τα οποία θέτουν τα συγκεκριμένα πρότυπα, σύμφωνα με τα οποία πρέπει να εργαζόμαστε. Μέρος αυτών των προτύπων είναι και η ύπαρξη γραπτών επικαιροποιημένων πρωτοκόλλων για όλες τις εργαστηριακές διαδικασίες, ώστε όλοι οι εμβρυολόγοι στο εργαστήριο να κάνουν τυποποιημένα τα ίδια πράγματα χωρίς παρεκκλίσεις. Για τη συστηματική παρακολούθηση και αξιολόγηση της συμβολής του εργαστηρίου στη φροντίδα των ζευγαριών, χρησιμοποιούνται δείκτες απόδοσης, που είναι αντικειμενικά κριτήρια για την αξιολόγηση του κατά πόσο αποτελεσματικοί είμαστε στην επίτευξη των στόχων μας. Η μέτρησή τους είναι απαραίτητη για την αξιολόγηση της εισαγωγής μιας τεχνικής ή διαδικασίας, τη θέσπιση ελάχιστων προτύπων επάρκειας, την παρακολούθηση της συνεχιζόμενης απόδοσης του εργαστηρίου και του προσωπικού, τη συγκριτική αξιολόγηση και τη βελτίωση της ποιότητας και κατά συνέπεια των ποσοστών εγκυμοσύνης.
Είναι σίγουρο ότι με την περαιτέρω ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας, το εργαστήριο εμβρυολογίας θα συνεχίσει να εξελίσσεται για να μπορέσει να κάνει το όνειρο της απόκτησης ενός παιδιού πραγματικότητα. Θα ενσωματωθούν και άλλες καινοτόμες τεχνικές που θα έχουν σκοπό να φέρουν τα συστήματα εμβρυολογικής καλλιέργειας πιο κοντά στο φυσικό περιβάλλον, έτσι ώστε οι τρόποι εμβρυολογικής αξιολόγησης να γίνονται όλο και λιγότερο παρεμβατικοί.
Στη FIVI η τεχνολογία τελευταίας αιχμής είναι το εργαλείο μας. Η πείρα που αποκτήθηκε μέσα από τη γνώση και τη διαρκή εκπαίδευση των εμβρυολόγων είναι τα όπλα μας. Η ανθρωποκεντρική και εξατομικευμένη προσέγγιση του κάθε ζευγαριού είναι η καθημερινότητά μας. Τα υψηλά ποσοστά επιτυχίας μας αποτυπώνουν το πάθος για τη δουλειά μας!
Πολυξένη Κύρου B.Sc., M.Sc. – Senior Κλινικός Εμβρυολόγος, Μοριακός Βιολόγος
Επιστημονικά Υπεύθυνη Εργαστηρίου και Τράπεζας Κρυοσυντήρησης FIVI,
FIVI fertility and IVF center – Ιατρικό Διαβαλκανικό Θεσσαλονίκης
