Δρ. Λουκάς Κλέντζερης – MD (Ath) CCST(UK) Dr. Med (Sheffield) FRCOG (London)
Mαιευτήρας – Χειρουργός – Γυναικολόγος
Θα ήθελα να αρχίσω με μία ευχάριστη διαπίστωση, η οποία προκύπτει από τα 30 χρόνια εμπειρίας μου ως Μαιευτήρας – Γυναικολόγος και έχοντας αντιμετωπίσει χιλιάδες γυναίκες από την ηλικία της εφηβείας έως και μετά την εμμηνόπαυση.
Στη σημερινή εποχή, μία γυναίκα ηλικίας 35-40 ετών είναι πολύ καλύτερη από ότι ήταν στην ηλικία των 25-30 ετών.
Το «καλύτερη» αναλύεται στο ότι η γυναίκα των 35-40 ετών είναι συνήθως πιο ώριμη συναισθηματικά, έχει αποκτήσει οικονομική ανεξαρτησία, επαγγελματική σταθερότητα, αυτοπεποίθηση και έχει φιλοσοφήσει την ζωή.
Υπάρχει, όμως, ένα αλλά!!!
Τι συμβαίνει με τη γονιμότητα της γυναίκας μετά τα 35;
Πόσο επηρεάζει τη γυναίκα το πέρασμα του χρόνου;
Όσο μεγαλώνει μια γυναίκα, παρατηρούμε δύο σημαντικές αλλαγές στη γονιμότητά της:
- Η πιθανότητα να συλλάβει ελαττώνεται.
- Η πιθανότητα η εγκυμοσύνη της να καταλήξει σε αποβολή αυξάνεται.
Ο κοινός παρονομαστής πίσω από αυτές τις αλλαγές είναι η μεταβολή στον αριθμό και την ποιότητα των ωαρίων.
Ο αριθμός των ωαρίων στις ωοθήκες ελαττώνεται και η ποιότητα των ωαρίων χειροτερεύει με το πέρασμα του χρόνου.
Στην έναρξη της εφηβείας (ηλικία 11-13 ετών) οι ωοθήκες έχουν περίπου 400.000 ωάρια. Στην εμμηνόπαυση (ηλικία 49-51 ετών) οι ωοθήκες δεν έχουν ωάρια και αυτός είναι ο λόγος που σταματά η περίοδος της γυναίκας. Κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής ηλικίας (15-45 ετών) κάθε γυναίκα χρησιμοποιεί μόνο 360-400 ωάρια, καθώς γίνεται ωορρηξία με ένα (ή σπανίως με δύο) ωάριο κάθε μήνα. Αυτό σημαίνει ότι για κάθε ωάριο που χρησιμοποιεί η γυναίκα κάθε μήνα, μέσα στις ωοθήκες χάνονται χίλια!
Η αλλαγή της ποιότητας των ωαρίων δυσκολεύει τα πράγματα σε μια ενδεχόμενη κύηση, διότι αυξάνεται ο κίνδυνος εμφάνισης χρωμοσωμικών ανωμαλιών στο έμβρυο. Σε γυναίκες άνω των 37 ετών -και ιδιαιτέρως άνω των 40- η εμφάνιση ενός εμβρύου με χρωμοσωμικές ανωμαλίες (ανωμαλία του γενετικού υλικού DNA) οφείλεται στη γονιμοποίηση ενός χρωμοσωμικώς ανώμαλου ωαρίου, το οποίο παρήχθη από τις ωοθήκες στον συγκεκριμένο κύκλο της σύλληψης.
Μια έγκυος γυναίκα 37 ετών έχει περίπου 1/200 πιθανότητες να κυοφορεί έμβρυο με σύνδρομο Down’s (Τρισωμία 21). Η ίδια γυναίκα σε ηλικία 27 ετών είχε 1/1000 πιθανότητες για σύνδρομο Down’s, ενώ στα 40 η πιθανότητα αυξάνεται σημαντικά στο επίπεδο του 1/100!
Υπάρχει σχέση μεταξύ υπογονιμότητας (αδυναμίας σύλληψης) και ηλικίας;
Ναι, και είναι μια σχέση πολύ δυνατή και αντιστρόφως ανάλογη.
Όσο μεγαλύτερη είναι η ηλικία μιας γυναίκας τόσο χαμηλότερη είναι και η πιθανότητα σύλληψης.
Στους άνδρες δε συμβαίνει το ίδιο. Ένας άνδρας μπορεί να έχει σπέρμα στα 70 και στα 75. Βέβαια, σε αυτήν την περίπτωση αλλάζει το DNA των χρωμοσωμάτων και οι άνδρες δεν είναι τόσο γόνιμοι στα 65 όσο είναι στα 30-35.
Στατιστικές δείχνουν ότι στην ηλικία των 20-30 ετών περίπου μία στις τέσσερις γυναίκες που προσπαθούν να συλλάβουν θα μείνει έγκυος κάθε μήνα. Αντιθέτως, στην ηλικία των 38-40 ετών μόνο μία στις δέκα γυναίκες που προσπαθούν να συλλάβουν θα μείνει έγκυος κάθε μήνα. Το φαινόμενο αυτό οφείλεται, κυρίως, στις ανωτέρω αναφερθείσες αλλαγές του αριθμού και της ποιότητας των ωαρίων που ευρίσκονται στις ωοθήκες.
Πώς μπορεί η γυναίκα μετά τα 35 να βοηθήσει τη γονιμότητά της;
Δυστυχώς δεν υπάρχει μαγική θεραπεία για να γίνουν οι ωοθήκες 10-15 χρόνια νεότερες!
Υπάρχουν, όμως απλές αλλαγές του τρόπου ζωής και των συνηθειών που έχουν ευεργετική επίδραση στη γονιμότητα της γυναίκας, ανεξαρτήτως ηλικίας.
- Σταματήστε το κάπνισμα
Είναι η καλύτερη και η πιο σημαντική συμβουλή! Το κάπνισμα επηρεάζει την μητέρα, τον πλακούντα και το έμβρυο. Γυναίκες που καπνίζουν έχουν μικρότερη πιθανότητα να συλλάβουν, διότι τα μεταβολικά προϊόντα της νικοτίνης επιδρούν αρνητικά στο ενδομήτριο (εσωτερικό κάλυμμα της μήτρας που εμφυτεύεται το έμβρυο) και στην ποιότητα των ωαρίων. Στην εγκυμοσύνη οι καπνίστριες έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσουν προ-εκλαμψία, αποκόλληση πλακούντα, πρόωρο τοκετό και υπολειπόμενη ανάπτυξη του εμβρύου. Το «παθητικό» κάπνισμα είναι επίσης βλαβερό.
- Σταματήστε τα αλκοολούχα ποτά
Η συμβουλή μου είναι να σταματήσετε τελείως τα αλκοολούχα ποτά ενώ προσπαθείτε να συλλάβετε και οπωσδήποτε κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Αν αυτό δεν είναι εφικτό, πριν την εγκυμοσύνη μην πίνετε περισσότερο από 1-2 ποτήρια κρασί την εβδομάδα. Η αιθυλική αλκοόλη περνάει εύκολα τον πλακούντα και επιδρά αρνητικά στο έμβρυο.
- Μειώστε τη λήψη καφεΐνης
Πίνετε μόνο 1-2 φλυτζάνια καφέ ή τσάι ημερησίως (περίπου 200-300 mg καφεΐνη). Όχι ένα φλυτζάνι καφέ και ένα φλυτζάνι τσάι και μια σοκολάτα, διότι όλα αυτά περιέχουν καφεΐνη.
- Διορθώστε, αν υπάρχει, το χρόνιο πρόβλημα της υγείας σας
Αν έχετε ένα χρόνιο νόσημα όπως σακχαρώδη διαβήτη, υπερ-υποθυρεοειδισμό ή αναιμία, πρέπει να λάβετε τις απαραίτητες συμβουλές από τον ειδικό ιατρό σας. Το ίδιο ισχύει και σε περίπτωση ασθενειών που έχουν σχέση με τα νεφρά, την καρδιά ή τους πνεύμονες. Μην ξεχνάτε ότι η υγεία η δική σας επηρεάζει την πορεία της εγκυμοσύνης και την υγεία του εμβρύου.
- Ανεβείτε στη ζυγαριά
Αν είστε υπέρβαρη, τώρα είναι η ώρα να χάσετε βάρος. Υπολογίστε ότι κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης το βάρος σας θα αυξηθεί κατά 12-14 κιλά περίπου. Παχύσαρκες γυναίκες έχουν μικρότερη μηνιαία πιθανότητα σύλληψης και μεγαλύτερη πιθανότητα αποβολής. Επίσης, σε περίπτωση εγκυμοσύνης έχουν 5 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσουν διαβήτη και υπέρταση σε σχέση με τις έγκυες γυναίκες με φυσιολογικό βάρος.
Μπορεί μια γυναίκα άνω των 35 ετών να διατηρήσει τη γονιμότητά της;
Βεβαίως. Με ποιον τρόπο;
Κατάψυξη ωαρίων (Egg freezing)
Αν μία γυναίκα στη συγκεκριμένη φάση της ζωής της δεν είναι έτοιμη να τεκνοποιήσει, μπορεί να καταψύξει τα ωάριά της για μελλοντική χρήση. Με την κατάψυξη των ωαρίων η γυναίκα διατηρεί τη γονιμότητά της και μπορεί να «γυρίσει τον χρόνο πίσω» όταν έρθει η ώρα να τεκνοποιήσει!!!
Είναι δυνατόν μια γυναίκα ηλικίας π.χ. 40-42 ετών να τεκνοποιήσει με ωάρια ηλικίας 35-36 ετών, αν είχε προβεί σε κατάψυξη των ωαρίων της (egg freezing) στην ηλικία των 35-36 ετών. Η εξωσωματική γονιμοποίηση έχει μεγαλύτερο ποσοστό επιτυχίας και η εγκυμοσύνη είναι ασφαλέστερη για τη μητέρα και το έμβρυο αν τα ωάρια είναι ηλικίας 35 ετών. Ο καθοριστικός παράγοντας για τη γονιμότητα μιας γυναίκας και την έκβαση της εγκυμοσύνης είναι η ηλικία των ωαρίων και όχι η ηλικία της μήτρας.
Επιπλέον, η κατάψυξη των ωαρίων συνιστάται σε νέες κοπέλες 25-30 ετών που έχουν οικογενειακό ιστορικό (μητέρα, αδελφές) με πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια ή οι ίδιες έχουν χαμηλά αποθέματα ωαρίων στις ωοθήκες τους.
Με τις κατάλληλες ορμονικές εξετάσεις (FSH, LH, ΑΜΗ) και με τη βοήθεια του κολπικού υπερήχου για την εκτίμηση του AFC (Antral Follicle Count) είναι δυνατόν να ελεγχθούν τα αποθέματα των ωοθηκών σε ωάρια και αυτομάτως η γονιμότητα της γυναίκας.
Ο ειδικός γυναικολόγος, με βάση τα αποτελέσματα, θα συμβουλεύσει τη γυναίκα εάν χρειάζεται να προβεί σε κατάψυξη των ωαρίων της με σκοπό την αποφυγή προβλημάτων τεκνοποίησης στο μέλλον.
Τι περιλαμβάνει η κατάψυξη των ωαρίων;
Η κατάψυξη των ωαρίων περιλαμβάνει 3 στάδια.
- Πρώτο στάδιο είναι η διέγερση των ωοθηκών η οποία επιτυγχάνεται με τη χορήγηση φαρμάκων.
Τα φάρμακα είναι υπό την μορφή υποδορίων ενέσεων που γίνονται εύκολα από την ίδια την γυναίκα, μετά από την κατάλληλη επίδειξη από τον ιατρό της. Η διάρκεια του πρώτου σταδίου είναι 10-12 ημέρες.
- Δεύτερο στάδιο είναι η συλλογή των ωαρίων (ωοληψία).
Η ωοληψία γίνεται διακολπικώς με τη βοήθεια του υπέρηχου και διαρκεί 20-30 λεπτά. Η γυναίκα λαμβάνει ελαφρά νάρκωση (μέθη). Ακολουθούμε την ίδια τεχνική που χρησιμοποιείται για την ωοληψία σε κύκλους εξωσωματικής
- Τρίτο στάδιο είναι η κατάψυξη των ωαρίων (egg freezing).
Πότε πρέπει η γυναίκα άνω των 35 να αρχίσει να ανησυχεί για τη γονιμότητά της;
Εάν έχει προσπαθήσει με τον σύντροφό της να συλλάβει για ένα διάστημα 10-12 μηνών χωρίς επιτυχία, τότε συστήνεται επίσκεψη στον ειδικό Μαιευτήρα-Γυναικολόγο.
Εάν όμως η γυναίκα ή ο άνδρας έχουν στο ιστορικό τους έναν από τους κατωτέρω παράγοντες υψηλού κινδύνου για υπογονιμότητα, τότε η επίσκεψη στον ειδικό πρέπει να γίνει άμεσα με σκοπό να αρχίσουν οι απαραίτητες εξετάσεις για να μην χαθεί πολύτιμος χρόνος.
Γυναίκα
- Αμηνόρροια (απουσία περιόδου)
- Ολιγομηνόρροια (περίοδος ανά διαστήματα μεγαλύτερα των 35 ημερών)
- Ιστορικό φλεγμονής πυέλου/σαλπίγγων
- Ιστορικό επεμβάσεων στα πυελικά όργανα (εξωμήτριος κύηση – κύστη ωοθήκης)
- Ηλικία >37 ετών
Άνδρας
- Ιστορικό επιδιδυμίτιδας/ορχίτιδας
- Ιστορικό κρυψορχίας (μη κάθοδος των όρχεων)
Ποια είναι τα πιο συνηθισμένα αίτια υπογονιμότητας (αδυναμία σύλληψης);
- Διαταραχές της ωορρηξίας (25%)
- Απόφραξη των σαλπίγγων (15%)
- Ανδρικός παράγοντας (35%)
- Ανεξήγητη υπογονιμότητα (15%) – αδυναμία σύλληψης, χωρίς όμως να υπάρχουν παθολογικά αποτελέσματα από τις διερευνήσεις που έγιναν στον άνδρα και τη γυναίκα
Ποιες εξετάσεις είναι απαραίτητες για το υπογόνιμο ζευγάρι;
- Διερεύνηση της ωορρηξίας με μέτρηση συγκεκριμένων ορμονών (προγεστερόνης, FSH, LH) στο αίμα ή / και υπερηχογραφική παρακολούθηση της ανάπτυξης του ωοθυλακίου στην ωοθήκη
- Διερεύνηση της ανατομίας της μήτρας, των σαλπίγγων και της πυέλου. Αυτό επιτυγχάνεται με λαπαροσκόπηση, υστεροσκόπηση και υστεροσαλπιγγογραφία
- Σπερμοδιάγραμμα (ανάλυση σπέρματος)
Ποιες είναι οι διαθέσιμες θεραπευτικές επιλογές για την απόκτηση ενός παιδιού, εάν μία γυναίκα άνω των 35 ετών βρεθεί να έχει αποδεδειγμένο πρόβλημα με τη γονιμότητά της;
Οι θεραπευτικές επιλογές θα εξαρτηθούν από το αίτιο του προβλήματος το οποίο θα διαγνωσθεί μετά από τις απαραίτητες εξετάσεις.
- Ποια θεραπεία ενδείκνυται εάν υπάρχει πρόβλημα ωορρηξίας;
Αν η γυναίκα είναι κάτω των 40 ετών, χρειάζεται πρόκληση ωορρηξίας με φάρμακα υπό την μορφή υποδορίων ενέσεων. Εάν η πρόκληση ωορρηξίας συνδυαστεί και με ενδομήτρια σπερματέγχυση, τα αποτελέσματα είναι καλύτερα. Αδυναμία επίτευξης κύησης μετά από 2-3 κύκλους θεραπείας, οδηγεί στην εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF).
- Τι μπορεί να γίνει εάν διαπιστωθεί βλάβη των σαλπίγγων;
Η πιο αποτελεσματική θεραπευτική επιλογή είναι η εξωσωματική γονιμοποίηση.
- Υπάρχει ελπίδα εάν ο άνδρας δεν έχει σπέρμα (αζωοσπερμία);
Ναι. Σε περίπτωση αζωοσπερμίας το σπέρμα μπορεί να αποκτηθεί, εάν υπάρχει, από την επιδιδυμίδα ή τους όρχεις με την βοήθεια ειδικών χειρουργικών τεχνικών, όπως PESA/TESA/TESE. Ακολούθως εφαρμόζεται η τεχνική της μικρογονιμοποίησης (ICSI) και τα έμβρυα που δημιουργούνται μεταφέρονται στη μήτρα. Η εγχείρηση για την απόκτηση σπέρματος είναι σχετικά απλή και γίνεται με τοπική και ελαφρά γενική αναισθησία.
- Τι γίνεται εάν η γυναίκα δεν έχει ωάρια;
Η μόνη αποτελεσματική λύση, με πολύ καλά ποσοστά επιτυχίας, είναι η θεραπεία με ωάρια από δότρια (δανεικά ωάρια). Τα ωάρια αυτά γονιμοποιούνται με τη μέθοδο της εξωσωματικής γονιμοποίησης από το σπέρμα του συντρόφου της λήπτριας (γυναίκα που δέχεται τα ωάρια) και 2-5 ημέρες αργότερα τα γονιμοποιημένα ωάρια (έμβρυα) μεταφέρονται στη μήτρα της λήπτριας.
- Έχω ωοθήκες αλλά δεν έχω μήτρα. Μπορώ να αποκτήσω ένα παιδί;
Ναι, με τη βοήθεια της παρένθετης μητέρας. Είναι δυνατόν με την τεχνική της εξωσωματικής γονιμοποίησης να δημιουργηθούν έμβρυα από τα ωάρια της γυναίκας χωρίς μήτρα και το σπέρμα του συντρόφου της. Ακολούθως τα έμβρυα μεταφέρονται στη μήτρα μιας άλλης γυναίκας (εθελόντριας) για την ανάπτυξη της κύησης. Μετά τον τοκετό η γενετική μητέρα με δικαστική απόφαση αποκτά το νεογνό από την γυναίκα που το κυοφόρησε.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
- Μετά τα 35 η γονιμότητα της γυναίκας ελαττώνεται και αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι ο αριθμός των ωαρίων στις ωοθήκες ελαττώνεται και η ποιότητα των ωαρίων χειροτερεύει.
- Είναι εφικτή η διατήρηση της γονιμότητας με τη μέθοδο της κατάψυξης των ωαρίων
- Εάν υπάρχουν παράγοντες υψηλού κινδύνου για υπογονιμότητα στο ζευγάρι, τότε συνιστάται επίσκεψη στον ειδικό από τα πρώτα στάδια των προσπαθειών σύλληψης.
- Ανεξαρτήτως του προβλήματος, οι τεχνικές της εξωσωματικής γονιμοποίησης μπορούν να βοηθήσουν τις περισσότερες γυναίκες να αποκτήσουν ένα παιδί.
Δρ. Λουκάς Κλέντζερης – MD (Ath) CCST(UK) Dr. Med (Sheffield) FRCOG (London)
Mαιευτήρας – Χειρουργός – Γυναικολόγος
Πρόεδρος της Ένωσης Μαιευτήρων – Γυναικολόγων Ελλάδος
Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Sheffield Αγγλίας
Ακόλουθος Βρετανικού Βασιλικού Κολλεγίου Μαιευτήρων & Γυναικολόγων
π. Αναπληρωτής Καθηγητής Μαιευτικής-Γυναικολογίας Πανεπιστημίου Warwick–UK
π. Διευθυντής-NHS Consultant and Medical Director Μονάδος IVF Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Cardiff–UK
