Μαίρη Νικολακοπούλου, Δικηγόρος – Νομική Σύμβουλος ΕΛ.Ε.ΙΥ.Α και ΕΕΓΣ
Είναι πλέον γνωστό, πως η χώρα μας ήταν πρωτοπόρος στη θέσπιση ενός νομικού πλαισίου γύρω από τις ιατρικές μεθόδους της αναπαραγωγής με ιατρική υποβοήθηση. Η εξέλιξη, όμως, στον τομέα της αναπαραγωγικής ιατρικής, οι νέες τεχνικές, αλλά κυρίως οι κοινωνικές συνθήκες, κατέστησαν επιβεβλημένη τη μεταρρύθμιση πολλών διατάξεων του αρχικού νόμου.
Επιγραμματικά, με τον νόμο 4958/2022 όπως αυτός δημοσιεύτηκε και ισχύει, επήλθαν οι ακόλουθες αλλαγές:
Αυξήθηκε το όριο ηλικίας των υποβοηθούμενων γυναικών από τα 50 έτη στα 54 έτη. Οι γυναίκες που θα υπερβαίνουν το 50ο έτος της ηλικίας τους, θα μπορούν να υποβληθούν σε ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή (ΙΥΑ) αφού υποβάλλουν σχετική αίτηση προς την Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΕΑΙΥΑ) και αφού τους χορηγηθεί η απαιτούμενη άδεια. Η άδεια αυτή σύμφωνα με την οδηγία της ΕΑΙΥΑ θα ισχύει για ένα έτος από την έκδοσή της.
Επιτρέπεται πλέον ρητώς η ΙΥΑ και για τη διατήρηση γονιμότητας ανεξάρτητα από την ύπαρξη ιατρικής αναγκαιότητας. Μπορούν να κρυοσυντηρούν τόσο ο άνδρας όσο και η γυναίκα το γενετικό τους υλικό χωρίς να υφίσταται κάποιος λόγος υγείας. Μάλιστα για την κρυοσυντήρηση του μη γονιμοποιημένου γενετικού υλικού δεν απαιτείται πλέον η συναίνεση – συγκατάθεση συζύγου/ συντρόφου.
Επιτρέπεται το γνωστό σε όλους social freezing, δηλαδή η κρυοσυντήρηση γενετικού υλικού για τη διατήρηση της γονιμότητας μόνο για κοινωνικούς λόγους.
Μία επίσης επαναστατική μεταρρύθμιση είναι η δωρεά γενετικού υλικού μεταξύ συγγενών σε πλάγια γραμμή. Καθώς και η δωρεά γενετικού υλικού από ανώνυμο και επώνυμο δότη. Αναφορικώς με την ανωνυμία και την επωνυμία δοτών, βλέπουμε τη δημιουργία ενός νέου σχήματος δωρεάς. Οι ίδιοι οι δότες θα επιλέγουν: α) εάν θα παραμείνουν ανώνυμοι (οπότε θα ισχύουν όσα γνωρίζαμε έως σήμερα για την ανωνυμία δοτών και δοτριών), β) εάν θα είναι επώνυμοι και γ) εάν θα γίνουν γνωστοί στο τέκνο μετά τα 18 του έτη, εφόσον το ζητήσει το τέκνο. Συγχρόνως την επιλογή του είδους δότη/ δότριας θα την έχουν και οι δύο σύζυγοι/ σύντροφοι. Επίσης, θα δύναται πλέον να κρυοσυντηρείται σπέρμα / ωάριο με σκοπό τη διάθεση ανεξαρτήτως από την ύπαρξη ληπτών τη δεδομένη χρονική στιγμή.
Τροποποιήθηκε το καθεστώς της κρυοσυντήρησης και ως προς το χρονικό περιθώριο και ως προς τα πρόσωπα που καταθέτουν το γενετικό υλικό. Έτσι, δεν υπάρχει πλέον ανώτατο όριο κρυοσυντήρησης, αρκεί τα ενδιαφερόμενα πρόσωπα από τα οποία προέρχεται το γενετικό υλικό κατόπιν έγγραφης συναίνεσης τους να αιτούνται την παράταση αυτή. Συνεπώς, εάν πρόκειται για γονιμοποιημένα ωάρια θα απαιτείται η έγγραφη συναίνεση και των δύο συζύγων ή συντρόφων, προκειμένου, όμως, για μη γονιμοποιημένο γενετικό υλικό, η έγγραφη συναίνεση θα δίδεται μόνο από τα πρόσωπα από τα οποία προέρχεται. Με τη μεταρρύθμιση αυτή αποκαταστάθηκε και η «αδικία» της καταστροφής ή και χρήσης των ωαρίων/ του σπέρματος μετά το διαζύγιο, ακύρωση γάμου, διάσταση, καταγγελία συμφώνου συμβίωσης, διάσπαση της ελεύθερης ένωσης κλπ. Έτσι, το μη γονιμοποιημένο γενετικό δεν καταστρέφεται, αλλά διατηρείται και χρησιμοποιείται από αυτόν στον οποίο ανήκει.
Μία πολύ σημαντική νομοθετική μεταρρύθμιση είναι η έγγραφη συναίνεση του άρθρου 1456 Α.Κ για την οποία θα γίνει μελλοντικά εκτενής αναφορά. Όπως αναφέρθηκε ανωτέρω, προκειμένου για την κρυοσυντήρηση μη γονιμοποιημένου γενετικού υλικού, αυτή θα πραγματοποιείται αποκλειστικά από το πρόσωπο που το καταθέτει. Συνεπώς, εάν η σύζυγος θέλει να κρυοσυντηρήσει τα ωάριά της μπορεί να προχωρήσει στην κρυοσυντήρηση χωρίς τη συναίνεση του συζύγου. Ομοίως και για τον σύζυγο. Μόνο για την κρυοσυντήρηση των ζυγωτών και των γονιμοποιημένων ωαρίων απαιτείται η έγγραφη συναίνεση και των δύο.
Τροποποίηση επήλθε και για την τύχη του γενετικού υλικού που δεν χρησιμοποιείται για ΙΥΑ. Τα πρόσωπα που προσφεύγουν σε τεχνητή γονιμοποίηση αποφασίζουν με ατομική έγγραφη δήλωση προς τον γιατρό ή τη Μονάδα πριν την έναρξη της διαδικασίας, ότι οι κρυοσυντηρημένοι γαμέτες που τους ανήκουν, αλλά δεν θα τους χρειαστούν πια, θα α) διατεθούν χωρίς αντάλλαγμα κατά προτεραιότητα σε άλλα πρόσωπα, που θα επιλέξει ο γιατρός ή το ιατρικό κέντρο, β) θα χρησιμοποιηθούν χωρίς αντάλλαγμα για ερευνητικούς ή θεραπευτικούς σκοπούς, γ) θα καταστραφούν. Προκειμένου, όμως, για γονιμοποιημένα ωάρια, τα πρόσωπα θα αποφασίζουν για την τύχη τους με κοινή έγγραφη δήλωση. Υπάρχει πλέον η δυνατότητα η δήλωση αυτή για όλες τις περιπτώσεις να τροποποιηθεί.
Μεταβολές επήλθαν και στην προεμφυτευτική γενετική διάγνωση, στον τρόπο αποζημίωσης δοτών/ δοτριών, καθώς και στη διαδικασία της παρένθετης μητρότητας.
Δεν υπάρχει αμφιβολία, πως πρόκειται για μία σημαντική νομοθετική μεταρρύθμιση. Θα πρέπει, όμως, νομοθετικά να εξορθολογιστούν και οι διοικητικές και οι ποινικές κυρώσεις που αφορούν στον βασικό νόμο 3305/2005. Στο απώτερο μέλλον θα επιχειρηθεί και η επιμέρους ανάλυση και ερμηνεία των ανωτέρω διατάξεων.
Μαίρη Νικολακοπούλου Δικηγόρος
Νομική Σύμβουλος ΕΛ.Ε.ΙΥ.Α και ΕΕΓΣ
