Μαίρη Νικολακοπούλου
Δικηγόρος
Στη χώρα μας από το 2002 με τον γνωστό σε όλους Νόμο 3089 θα μπορούσαμε να πούμε πως καθιερώθηκαν επαναστατικές μέθοδοι υποβοήθησης στην ανθρώπινη αναπαραγωγή, όπως η δωρεά γενετικού υλικού και η παρένθετη μητρότητα και περιβλήθηκαν νομιμότητας που εξασφάλιζε όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Ακολούθησε σωρεία μεταρρυθμίσεων, με γνώμονα πάντα τη βελτίωση του νομικού πλαισίου, ώσπου φθάσαμε στον νόμο 4958/22 με τις ριζοσπαστικές του μεταρρυθμίσεις.
Μέχρι σήμερα η δωρεά γενετικού υλικού σπέρματος και ωαρίου προερχόταν μόνο από ανώνυμους / ανώνυμες δότες/ δότριες. Αυτό πρακτικά και ουσιαστικά σημαίνει πως τα στοιχεία του δότη, καθώς και όλου του ιατρικού του φακέλου, είναι απόρρητα (άρθρο 1460 ΑΚ). Από ποιον αίρεται και πότε αυτή η ανωνυμία; Από το τέκνο και μόνο για λόγους που αφορούν στην υγεία του. (Επίδειξη εγγράφων διαδικασία ασφαλιστικών μέτρων) (Ποινικές κυρώσεις: ποινή φυλάκισης τουλάχιστον 2 ετών). Τα στοιχεία των ληπτών, καθώς και των δοτών, παραμένουν απόρρητα. Στο δικαιικό μας σύστημα η ανωνυμία αυτή εξασφάλισε έως τώρα την οικογενειακή γαλήνη γονέων και τέκνων και αυτό ήταν και το βασικό επιχείρημα της σχετικής ρύθμισης. Οι ανώνυμοι δότες κατοχυρώνονται από ενδεχόμενες αγωγές πατρότητας με ό,τι αυτό συνεπάγεται και αυτό ενισχύει την πεποίθησή τους στη δωρεά, χωρίς δεύτερες σκέψεις! Η ανωνυμία ενισχύει την απόφασή τους να παραχωρήσουν χωρίς ενδοιασμούς το γεννητικό τους υλικό, αφού αυτή η εμπιστευτικότητα, ως προς τον δότη, προστατεύει άμεσα την ιδιωτική του ζωή. Αποκλείει κάθε ενδεχόμενο να έρθουν εκ των υστέρων οι δότες και να επιδιώξουν επικοινωνία με το παιδί ή να οχλούν τους γονείς με κάθε τρόπο, ώστε να επιτύχουν οποιαδήποτε επικοινωνία μαζί του.
Τα τελευταία χρόνια είχε αναπτυχθεί μία αντίθετη επιχειρηματολογία, σύμφωνα με την οποία η «κοινωνικοσυναισθηματική» συγγένεια στη σημερινή εποχή της προόδου της βιοτεχνολογίας, υποχωρεί μπροστά στη «βιολογική αλήθεια». Επεκτείνεται πια το δικαίωμα του παιδιού να πληροφορηθεί την καταγωγή του και να αξιοποιήσει συγχρόνως αυτήν την πληροφορία.
Η ανάγκη αυτής της γνώσης για την βιολογική καταγωγή μετουσιώθηκε στον νέο νόμο σύμφωνα με τον οποίο ισχύει πλέον το μεικτό σύστημα δωρεάς.
ΤΗΝ ΑΝΩΝΥΜΗ
ΤΗΝ ΕΠΩΝΥΜΗ
ΤΗΝ ΕΠΩΝΥΜΗ ΜΕ ΓΝΩΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΟ ΤΕΚΝΟ ΜΕΤΑ ΤΑ 18 ΤΟΥ ΕΤΗ (ΕΦΟΣΟΝ ΤΟ ΤΕΚΝΟ ΤΟ ΘΕΛΗΣΕΙ)
ΔΩΡΕΑ ΑΠΟ ΣΥΓΓΕΝΗ ΣΕ ΠΛΑΓΙΑ ΓΡΑΜΜΗ (ΜΕ ΤΙΣ ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ)
Αναφορικώς με την επώνυμη δωρεά, θα πρέπει να τονίσουμε πως ο δότης δηλώνει ότι μπορεί το παιδί να λάβει γνώση των προσωπικών στοιχείων του (ονοματεπώνυμο δότη /δότριας και ημερομηνία γέννησης -ελαχιστοποίηση της πληροφορίας-) αφού συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας του. Η γνώση αυτή δεν θα έχει καμία επίπτωση στον ίδιο, όπως η ίδρυση συγγένειας και συνακόλουθα τα κληρονομικά δικαιώματα έναντι του δότη.
Τα κομβικά σημεία της διάταξης αυτή είναι τρία:
- Η επιλογή μεταξύ επώνυμου και ανώνυμου δότη γίνεται από το ζευγάρι των ληπτών.
- Για τους επώνυμους δότες/ δότριες δεν είναι δυνατή η ίδρυση πατρότητας ή μητρότητας, ούτε γεννώνται στο πρόσωπό τους σχετικές υποχρεώσεις (κληρονομικά δικαιώματα) και
- Η ταυτότητα του τέκνου και των γονέων του δεν γνωστοποιείται στους τρίτους δότες και δότριες γενετικού υλικού.
Η δωρεά από συγγενή σε πλάγια γραμμή θεσπίστηκε με το τελευταίο εδάφιο του άρθρου 1455ΑΚ. Σύμφωνα με τη διάταξη αυτή, η «δωρεά γεννητικού υλικού μεταξύ συγγενών είναι επιτρεπτή μεταξύ συγγενών σε πλάγια γραμμή» και εφαρμόζεται σε εξ΄ αίματος συγγενείς εκ πλαγίου του ιδίου φύλου. Μπορεί μία αδερφή να πάρει γεννητικό υλικό από την αδερφή της, την εξαδέλφή της κλπ.. Εξαιρείται μόνον η περίπτωση στην οποία χρησιμοποιείται για τη γονιμοποίηση γαμέτης συγγενούς δότη και γαμέτης τρίτου δότη που ανήκει σε ετερόφυλο εκ πλαγίου γραμμής συγγενή.
Τι σημαίνουν όμως όλες αυτές οι αλλαγές στην κλινική πράξη; Πώς θα πρέπει πλέον να συμπεριφερθεί μία Μονάδα Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής ώστε να λειτουργεί lege artis;
ΕΛΕΓΧΟΣ ΔΟΤΩΝ/ ΔΟΤΡΙΩΝ
Ηλικιακά όρια: Δότες 18-40 ετών και Δότριες 18-35 ετών
Σε όλες τις μορφές δωρεάς τα ηλικιακά όρια είναι ίδια.
Αιματολογικές εξετάσεις, όπως καθορίζονται στον νόμο.
Ικανότητα για δικαιοπραξία.
ΣΥΝΑΙΝΕΣΕΙΣ
Η πρώτη αλλαγή έρχεται στην ενημέρωση και συναίνεση δοτών και ληπτών.
Τόσο από την πλευρά των δοτών/ δοτριών, όσο και από την πλευρά των ληπτριών, θα πρέπει να υπάρχουν συναινέσεις, όπου ο δότης ή δότρια, αφού ενημερωθεί διεξοδικά από το επιστημονικό προσωπικό της Μονάδας, θα πρέπει να επιλέξει, εάν θα είναι ανώνυμος, επώνυμος ή αν θα γνωστοποιηθούν τα στοιχεία του με τη συμπλήρωση του 18ου έτους. Ομοίως και για τους συγγενείς δότες/δότριες σε πλάγια γραμμή. Το έντυπο της έγγραφης ενημέρωσης θα πρέπει να είναι κατανοητό και να εμπεριέχει όλες τις πληροφορίες που αφορούν την επιλογή του.
Αντίστοιχα, θα πρέπει μία Μονάδα να έχει συναινέσεις για όλα τα είδη των ληπτών / ληπτριών δεδομένης της καταγραφής του μητρώου δοτών και δοτριών της με πλήρη ενημέρωση για κάθε είδος δωρεάς. Δεδομένης της καταχώρησης των στοιχείων δοτών/ δοτριών και ληπτών και ληπτριών στο μητρώο, σημαντικό στοιχείο της ενημέρωσης θα πρέπει να είναι πλέον και το γεγονός, πως οι λήπτες γεννητικού υλικού ενδέχεται να πρέπει να αιτηθούν στην Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΕΑΙΥΑ) την χορήγηση άδειας για τη μεταφορά των κρυοσυντηρημένων εμβρύων τους, εάν κατά τον χρόνο της προετοιμασίας της εμβρυομεταφορας προκύπτουν από το «μητρώο» πέραν των 10 γεννήσεων που προέρχονται από συγκεκριμένο δότη/ δότρια. Μετά την ολοκλήρωση της καταχώρησης στο μητρώο, αυτό δε θα πρέπει να συμβαίνει.
Προκειμένου δε για τον συγγενή σε πλάγια γραμμή, θα πρέπει οι λήπτες να γνωρίζουν πως αφού ελεγχθεί για όλες τις εξετάσεις που προβλέπει ο νόμος, θα πρέπει το γενετικό του υλικό να παραμείνει σε τράπεζα κρυοσυντήρησης για ένα εξάμηνο, να επαναληφθούν οι εξετάσεις ή να γίνει έλεγχος PCR για HIV και ηπατίτιδα C και μετά να χρησιμοποιηθεί. Ο νόμος απαγορεύει τη χρήση νωπού σπέρματος προερχόμενο από δότες!
ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ ΔΟΤΩΝ /ΔΟΤΡΙΩΝ
Αρχικώς θα πρέπει να τονιστεί πως δεν συνιστά οικονομικό αντάλλαγμα η καταβολή των δαπανών που είναι απαραίτητες για τη λήψη και την κρυοσυντήρηση των γαμετών.
Ποιες θεωρούνται δαπάνες;
- ΟΙ ΙΑΤΡΙΚΕΣ -ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ- ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ-ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΕΣ (ΠΡΙΝ -ΚΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΗ ΛΗΨΗ ΤΩΝ ΓΑΜΕΤΩΝ)
- ΕΞΟΔΑ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΜΟΝΗΣ
- ΚΑΘΕ ΘΕΤΙΚΗ ΖΗΜΙΑ ΤΟΥ ΔΟΤΗ/ ΔΟΤΡΙΑΣ ΕΞΑΙΤΙΑΣ ΑΠΟΧΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ
- ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΑΠΟΝΗΣΗ
Πώς και από ποιον καταβάλλονται οι ως άνω δαπάνες;
- Από τον Ιατρό (στον οποίο απευθύνθηκε η δότρια) ή από τον
- Νόμιμο εκπρόσωπο της Μονάδας ή της Τράπεζας Κρυοσυντήρησης και από
- Τους λήπτες (σε συγγενείς σε πλάγια γραμμή) ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ ΟΙ ΔΟΤΕΣ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΝ ΤΟΥΣ ΛΗΠΤΕΣ ΣΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΜΟΡΦΕΣ ΔΩΡΕΑΣ ΠΛΗΝ ΜΕΤΑΞΥ ΣΥΓΓΕΝΩΝ.
Η ΕΑΙΥΑ στο άρθρο 2 της με αριθμό 1704/22 απόφασής της όρισε την αποζημίωση δοτών και δοτριών. Με την διευκρινιστική απόφαση της 16.03.23…
Για τις δότριες 1700,00€ – 3.000,00€. Η αποζημίωση για τη βιολογική καταπόνηση είναι 1.700,00€ και 200€ για αποχή από την εργασία, τη μετακίνηση και διαμονή με παραστατικό την υπεύθυνη δήλωση της δότριας, οποιοδήποτε άλλο ποσό πέραν τούτου θα καταβάλλεται εφόσον αποδεικνύεται με την προσκόμιση νόμιμων παραστατικών (ονομαστική απόδειξη ή τιμολόγιο για τη διακίνηση και διαμονή ή αντίγραφο μισθοδοσίας). Το υπόλοιπο ποσό της αποζημίωσης της δότριας μέχρι τις 3.000,00€ θα καταβάλλεται μόνον στην περίπτωση που η δότρια καλύπτει η ίδια κάποιες ιατρικές -εργαστηριακές δαπάνες.
Για τον δότη σπέρματος τα ποσά αποζημίωσης για την βιολογική καταπόνηση, αποχή από την εργασία μετακίνησης και διαμονής δεν επιτρέπεται να είναι συνολικά κατώτερα των 400,00€ και ανώτερα των 700,00€
Όλα τα ανωτέρω παραστατικά παραμένουν στο ιατρείο των Ιατρών και των Μονάδων. Ένα πολύ σημαντικό σημείο στο οποίο πρέπει να σταθούμε είναι η φαρμακευτική και εργαστηριακή δαπάνη. Είναι προφανές, πως η εργαστηριακή δαπάνη καλύπτεται από τη Μονάδα. Η φαρμακευτική ομοίως. Έχει όμως παρατηρηθεί πως πολλές λήπτριες συνταγογραφούν μέσω του ΕΟΠΥΥ τα φάρμακα της δωρεάς με σκοπό να χορηγηθούν στη δότρια. Θα πρέπει να σημειωθεί, πως η συνταγογράφηση ενός φαρμάκου αφορά τον ασθενή για τον οποίο συνταγογραφείται και δεν μπορεί να χορηγείται το φάρμακο σε άλλον.
Ο φάκελος της δότριας θα πρέπει εκτός των άλλων νομιμοποιητικών εγγράφων, όπως ταυτότητα/ διαβατήριο ΑΜΚΑ (για όσες διαθέτουν) ΑΦΜ (για όσες διαθέτουν), να περιλαμβάνει τη συναίνεσή της, στοιχεία που αφορούν τη χορήγηση του φαρμάκου (δοσολογία), τις εργαστηριακές εξετάσεις μετά τη λήψη του πρωτοκόλλου διέγερσης, τον αριθμό ωοθυλακίων κατά τον υπερηχογραφικό έλεγχο, τον αριθμό ωαρίων κατά τη λήψη.
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η δωρεά γενετικού υλικού απασχόλησε και θα συνεχίσει να απασχολεί τον νομικό και ιατρικό κόσμο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Είτε γιατί γύρω από αυτήν υπάρχουν σοβαρές ποινικές και διοικητικές κυρώσεις είτε λόγω της εξαιρετικά μεγάλης ζήτησής της.
Πώς σήμερα με ένα τόσο φιλελεύθερο νομοθετικό πλαίσιο μεταφράζεται η επώνυμη έναντι της ανώνυμης δωρεάς; Αυτό θα είχε ένα ιδιαίτερο στατιστικό ενδιαφέρον που μόνο η ΕΛ.Ε.Ι.Υ.Α θα μπορούσε να μας αποκαλύψει.
Κάθε κοινωνία και συνακόλουθα κάθε έννομη τάξη αναγνωρίζει, σε μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό, τα επιμέρους δικαιώματα που πηγάζουν από το βασικό δικαίωμα του ανθρώπου στην αναπαραγωγή, ανάλογα πάντα με την κουλτούρα της και τον ιδεολογικό της προσανατολισμό. Το πώς έχουν δεχτεί τα υποβοηθούμενα άτομα το μεικτό σύστημα δωρεάς θα το δούμε στο μέλλον.
Οι λήπτες – οι εν δυνάμει γονείς- θα είναι εκείνοι που θα επιλέξουν ποιον δρόμο θα ακολουθήσουν. Της κοινωνικοσυναισθηματικής συγγένειας ή της βιολογικής καταγωγής.
Ένα είναι βέβαιο, πως στα παιδιά μας, όπως κι αν αυτά προέρχονται, δεν πρέπει να βλέπουμε σε αυτά το σπέρμα και το ωάριό μας αλλά την ίδια τη ζωή!
Μαίρη Νικολακοπούλου
Δικηγόρος
Νομική Σύμβουλος της ΕΛ.Ε.Ι.Υ.Α & της Ελληνικής Εταιρείας Γονιμότητας και Στειρότητας
