Κύπρος Νικολαΐδης: Όσο περισσότερο λείπω από την Ελλάδα τόσο περισσότερο Έλληνας νιώθω.
Κάθε φορά που θα σωθεί ένα μωρό νιώθω ότι έχω σκοπό ζωής.
Για όσους δεν γνωρίζουν το πολύτιμο και μοναδικό του έργο, έχω να πω ότι μπορούν να το ανακαλύψουν γρήγορα και εύκολα μέσω της μικρής οθόνης. Είναι ο πρωταγωνιστής του πρώτου επεισοδίου της σειράς The Surgeon’s Cut. Της σειράς του Νetflix που επέλεξε να παρουσιάσει 4 διακεκριμένους επιστήμονες του πλανήτη. Και ο δικός μας Κύπρος Νικολαΐδης – πατέρας της Αυχενικής Διαφάνειας και ηγέτης της Εμβρυοϊατρικής – ήταν ανάμεσά τους, έχοντας σώσει εκατοντάδες μωρά από βέβαιο θάνατο.
Παρακολουθώντας το βίντεο τον βλέπω να παροτρύνει μια έγκυο να του κρατήσει το χέρι όσο εκείνος θα προσπαθήσει να κάνει μια επέμβαση διαχωρισμού της αιμάτωσης μονοζυγωτικών διδύμων. Πρόκειται για μια επιπλοκή της δίδυμης κύησης, που ίσως είναι ο μόνος γιατρός που μπορεί να διαχειριστεί με απαράμιλλη αυτοπεποίθηση, αν και έχει εκπαιδεύσει γιατρούς από όλον τον κόσμο να την κάνουν. Και με αφορμή αυτή την συγκλονιστική εικόνα, ξεκίνησα κάνοντας την πρώτη ερώτηση σε έναν επιστήμονα που είναι βέβαιο ότι θα μείνει στην Ιστορία.
Κύριε Νικολαΐδη, ο αριθμός των δίδυμων κυήσεων έχει αυξηθεί παγκοσμίως. Πού οφείλεται αυτό;
Ο ένας λόγος είναι ότι όλο και περισσότερες γυναίκες μένουν έγκυες σε μεγαλύτερη ηλικία, πράγμα που αυξάνει τις πιθανότητες για δίδυμη κύηση. Ο δεύτερος λόγος είναι η αύξηση των γυναικών που καταφεύγουν στην εξωσωματική γονιμοποίηση για να γίνουν μητέρες, που οδηγεί συχνά στο ίδιο αποτέλεσμα.
Ένα πρόβλημα που μπορεί να προκύψει κατά τη διάρκεια μιας δίδυμης κύησης είναι το σύνδρομο μετάγγισης αίματος μεταξύ των εμβρύων (Σύνδρομο Εμβυο-Εμβρυϊκής Μετάγγισης). Θέλετε να μας εξηγήσετε με απλά λόγια ποιο ακριβώς είναι το πρόβλημα;
Τα μονοζυγωτικά δίδυμα μοιράζονται κοινά αιμοφόρα αγγεία στον πλακούντα. Ως αποτέλεσμα της κοινής χρήσης του ενιαίου πλακούντα, μοιράζονται και την κυκλοφορία του αίματος. Αν και κάθε έμβρυο χρησιμοποιεί το δικό του τμήμα του πλακούντα, η σύνδεση των αιμοφόρων αγγείων εντός του πλακούντα επιτρέπει στο αίμα να περάσει από το ένα έμβρυο στο άλλο. Ανάλογα με τον αριθμό, το είδος και την κατεύθυνση της διασύνδεσης των αιμοφόρων αγγείων, το αίμα μερικές φορές μπορεί να μεταφερθεί σε δυσανάλογο βαθμό από το ένα στο άλλο. Έτσι, η μετάγγιση που προκαλεί το ένα έμβρυο -που ονομάζουμε δότη- έχει ως αποτέλεσα το ίδιο να έχει μειωμένο όγκο αίματος, επιβραδύνοντας την ανάπτυξή του και μειωμένη επίσης παραγωγή ούρων, που οδηγεί σε χαμηλότερο από το κανονικό επίπεδο του αμνιακού υγρού. Από την άλλη, ο όγκος αίματος του λήπτη διδύμου είναι αυξημένος, πράγμα που μπορεί να οδηγήσει σε καρδιακή ανεπάρκεια, αλλά και υψηλότερη από το φυσιολογικό ποσότητα ούρων, που μπορεί να οδηγήσει σε περίσσεια αμνιακού υγρού.
Αυτό εκτός από τα προβλήματα ανάπτυξης μπορεί να οδηγήσει και σε ενδομήτριο θάνατο του ενός η και των δύο εμβρύων.
Έχετε δει από την εμπειρία σας αύξηση του συγκεκριμένου προβλήματος λόγω της παγκόσμιας αύξησης των δίδυμων κυήσεων;
Ισχύει ότι υπάρχει αύξηση της συγκεκριμένης επιπλοκής που είναι σημαντική απειλή για μια δίδυμη κύηση. Ενώ στην Αγγλία έχει κατοχυρωθεί πλέον ότι από τον νόμο δεν πρέπει σε κάποιες περιπτώσεις να γίνεται εμβρυομεταφορά άνω του ενός εμβρύου, σε πολλές χώρες μεταφέρονται δυο και τρία έμβρυα, κάτι που ισχύει και στην Ελλάδα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το σύνδρομο να το συναντούμε πλέον όλο και πιο συχνά σε ζευγάρια που κάνουν εξωσωματική.
Υπάρχει πρόληψη του προβλήματος;
Θεωρώ ότι ένα ζευγάρι με πρόβλημα γονιμότητας πρέπει να ενημερώνεται πολύ καλά από τους αρμόδιους. Μπορεί να το ενημερώνουν ότι, για να αυξηθούν οι πιθανότητες επιτυχίας της εξωσωματικής, είναι καλύτερα να γίνει εμβρυομεταφορά δύο και τριών εμβρύων, όμως θα πρέπει να συζητούν το ενδεχόμενο επακόλουθο σοβαρών επιπλοκών σε περίπτωση δίδυμης ή τρίδυμης κύησης. Μια δίδυμη κύηση είναι υψηλού ρίσκου εγκυμοσύνη, έχει μεγαλύτερο κίνδυνο για πρόωρο τοκετό και ο πρόωρος τοκετός είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος για περιγεννητική θνησιμότητα και βλάβες στο νεογνό, ιδιαίτερα αν ένα έμβρυο γεννηθεί την 24η, 25η ή 26η εβδομάδα. Υπάρχει κίνδυνος το έμβρυο να αιμορραγήσει στον εγκέφαλο, να αντιμετωπίσει πρόβλημα με την όραση και άλλα σοβαρά προβλήματα. Επίσης, σε μια δίδυμη κύηση αυξάνεται ο κίνδυνος προεκλαμψίας, που είναι μια κατάσταση επικίνδυνη για τη μητέρα και το έμβρυο και φυσικά αυξάνεται η πιθανότητα για το σύνδρομο μετάγγισης αίματος των εμβρύων, που είναι ένα πρόβλημα δύσκολα αντιμετωπίσιμο.
Το σύνδρομο αφορά τα μονοζυγωτικά δίδυμα, εκείνα που είναι ίδια σαν δυο σταγόνες νερό. Αυτά τα δίδυμα είναι πιο πιθανό να είναι αποτέλεσμα εξωσωματικής ή φυσικής σύλληψης;
Ασφαλώς και οι περισσότερες δίδυμες κυήσεις είναι λόγω φυσικής σύλληψης. Σήμερα, όμως, επειδή έχουν αλλάξει τις μεθόδους εξωσωματικής, τα μονοζυγωτικά δίδυμα προκύπτουν και λόγω της εξωσωματικής.
Τι ακριβώς έχει αλλάξει;
Παλιά γινόταν η εμβρυομεταφορά σε μια μέρα, δυο μέρες μετά τη γονιμοποίηση. Τώρα η εμβρυομεταφορά γίνεται αρκετές μέρες αργότερα, πέντε μέρες μετά τη γονιμοποίηση. Αυτή η αλλαγή στον χρόνο εμβρυομεταφοράς έχει αυξήσει τον κίνδυνο μονοχοριακών διδύμων. Μεταφέρονται δυο έμβρυα στην μήτρα, το ένα πεθαίνει και το άλλο υπάρχει πιθανότητα να διαχωριστεί στα δυο. Έτσι δημιουργείται ο κίνδυνος μονοχοριακών διδύμων, που είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερος πλέον μετά από εξωσωματική συγκριτικά με τη φυσική σύλληψη.
Άρα, λογικά έχουν αυξηθεί τα περιστατικά με το σύνδρομο αυτό… Γενικά, μια δίδυμη κύηση που προέρχεται από φυσική σύλληψη και μια δίδυμη κύηση από εξωσωματική έχουν την ίδια πιθανότητα επιπλοκών ως εγκυμοσύνες υψηλού κινδύνου;
Ακόμα και η μονήρης κύηση μετά από εξωσωματική έχει αυξημένες πιθανότητες για επιπλοκές, όπως πρόωρο τοκετό, προεκλαμψία, ελλιπή ανάπτυξη του εμβρύου. Αυτό είναι γνωστό. Άρα και η δίδυμη κύηση από εξωσωματική μπορεί να έχει περισσότερες επιπλοκές απ’ ότι η δίδυμη κύηση που προκύπτει από φυσική σύλληψη.
Σε αυτό λαμβάνουμε υπόψη και έναν ακόμα επιβαρυντικό παράγοντα για αυξημένη πιθανότητα επιπλοκών, την ηλικία της μητέρας, που συνήθως στις γυναίκες που κάνουν εξωσωματική είναι μεγαλύτερη. Φυσικά, σε σχέση με το καλό που προέρχεται από την εξωσωματική για ένα ζευγάρι που δυσκολεύεται να τεκνοποιήσει, αυτά τα θεωρούμε δευτερεύοντα θέματα. Απλά, πολλές από αυτές τις επιπλοκές έχουν σχέση με τον τρόπο σύλληψης και τον αριθμό των εμβρύων που μεταφέρονται στη μήτρα και είναι σημαντικό το ζευγάρι να ενημερώνεται σωστά.
Περιγράψτε μου πώς ακριβώς δίνετε λύση στο πρόβλημα του συνδρόμου μετάγγισης αίματος διδύμων.
Με ειδικό ενδοσκόπιο και ταυτόχρονη υπερηχογραφική παρακολούθηση, εισχωρούμε στην μήτρα και καυτηριάζουμε με laser κάποιες κοινές αρτηρίες στον πλακούντα, ώστε να διακόπτουμε τις διόδους μεταφοράς του αίματος από το ένα έμβρυο στο άλλο. Όλα αυτά γίνονται με τοπική αναισθησία της μητέρας και η μητέρα παρακολουθεί όλη την διαδικασία.
Μου ακούγεται εξαιρετικά δύσκολο αυτό. Μια γυναίκα στην Ελλάδα που έρχεται αντιμέτωπη με το πρόβλημα του συνδρόμου μετάγγισης αίματος στα δίδυμα έμβρυά της μπορεί να απευθυνθεί σε κάποιον στην Ελλάδα για να δώσει λύση σε αυτό το πρόβλημα;
Έχω εκπαιδεύσει πολλούς γιατρούς στην Ελλάδα που μπορούν να κάνουν αυτήν την επέμβαση και για κάποιο χρονικό διάστημα παρείχαν αυτή την υπηρεσία. Για κάποιο λόγο σταμάτησαν και οι ασθενείς από την Ελλάδα ξαναέρχονται σε εμένα στο Κέντρο στην Αγγλία. Μόλις την περασμένη εβδομάδα με επισκέφτηκε μία γυναίκα από την Κρήτη με το πρόβλημα αυτό.
Δεν απαιτείται ειδικός εξοπλισμός για μια τέτοια επέμβαση;
Χρειάζεται ειδικός εξοπλισμός, ναι. Είναι ελάχιστα όμως τα χρήματα, γύρω στα 40.000 ευρώ. Θεωρώ ότι τα έξοδα για να φτιάξεις μια τέτοια μονάδα Εμβρυοϊατρικής στην Ελλάδα είναι πολύ λίγα. Εγώ έχω κάνει αρκετές τέτοιες δωρεές εξοπλισμού σε νοσοκομεία.
Κύριε Νικολαΐδη, ποια είναι γενικά η άποψή σας για την Ιατρική στην Ελλάδα;
Θα μιλήσω για τον δικό μου τομέα, την Εμβρυοϊατρική. Έχω εκπαιδεύσει πάνω από 150 γιατρούς σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Βόλο, Γιάννενα. Θέλω να πω ότι στον υπέρηχο εμβρύου το επίπεδο στην Ελλάδα είναι πάρα πολύ υψηλό. Είναι πιο υψηλό από την Αγγλία. Στην Ελλάδα έχουν πολύ καλά μηχανήματα και πολύ καλά εκπαιδευμένους γιατρούς. Επίσης, η Ελλάδα έχει πολύ καλή θέση περιγεννητικής θνησιμότητας και ασφαλών τοκετών.
Θεωρείτε ότι η Ελλάδα έχει καλούς γιατρούς;
Ασφαλώς και έχει καλούς γιατρούς. Δυστυχώς, όμως, υπάρχουν ελλείψεις, με αποτέλεσμα αυτοί οι καλοί γιατροί να μην μπορούν να κάνουν όπως θα ήθελαν τη δουλειά τους.
Η Ελλάδα έχει και μια καλή θέση σε ότι αφορά τις επιτυχίες στην εξωσωματική, το γνωρίζετε αυτό;
Φυσικά και το γνωρίζω. Παρέχει υψηλού επιπέδου υπηρεσίες. Η Ελλάδα έχει καλή θέση στην εξωσωματική και υψηλό επίπεδο υπέρηχων για την παρακολούθηση της εγκύου.
Σε ό,τι αφορά την Εμβρυοϊατρική, που είναι ένας τομέας όπου υστερεί, έχω όλη την καλή πρόθεση να υπάρχει συνεργασία με την Ελλάδα, ακριβώς επειδή νιώθω περήφανος που είμαι Έλληνας και αγαπώ την Ελλάδα. Έχω εκπαιδεύσει τον τριπλάσιο αριθμό γιατρών από την Ελλάδα σε σχέση με άλλες χώρες. Υπάρχουν πάρα πολύ καλά εκπαιδευμένοι γιατροί που παρέχουν άριστες υπηρεσίες, αλλά για κάποιον λόγο τα Πανεπιστήμια δεν έχουν βάλει σε εφαρμογή αυτές τις μεθόδους χειρουργικής θεραπείας. Για μια χώρα σαν την Ελλάδα, ένα-δύο κέντρα χειρουργικής του εμβρύου χρειάζονται και έχει λυθεί το πρόβλημα.
Να επιστρέψω στις δίδυμες κυήσεις. Ποια άλλη επιπλοκή σάς προβληματίζει;
Ο πρόωρος τοκετός.
Νομίζω ότι είναι ένα παζλ που δεν έχετε λύσει. Έχω γεννήσει και η ίδια πρόωρα στις 28 εβδομάδες, παρακολουθώ τις εξελίξεις εδώ και 20 χρόνια, δεν νομίζω ότι έχετε καταφέρει και πολλά πράγματα για την πρόληψη του πρόωρου τοκετού.
Κάνετε λάθος. Έχουμε πολύ σημαντικές και αισιόδοξες εξελίξεις. Έχω δημοσιεύσει ότι σε κάποιο βαθμό μπορούμε να προβλέψουμε τον πρόωρο τοκετό.
Παλιά προβλέπαμε από το μήκος του τραχήλου της μήτρας στις γυναίκες στην 20η εβδομάδα αν υπήρχε ρίσκο για πρόωρο τοκετό και χορηγούσαμε προγεστερόνη στις γυναίκες στις οποίες βρίσκαμε κοντό τράχηλο. Πλέον, ξέρουμε ότι μπορούμε να προβλέψουμε και να προλάβουμε πολλά με έλεγχο την 12η εβδομάδα, την εβδομάδα που γίνεται και η αυχενική διαφάνεια. Οι έρευνες έχουν δείξει ότι στη 12η εβδομάδα μπορούμε να εντοπίσουμε τις γυναίκες που έχουν υψηλό κίνδυνο για πλακουντιακή ανεπάρκεια, πρώτον με απλή υπερηχογραφική εξέταση, μετρώντας τη ροή αίματος από τη μητέρα στον πλακούντα, δεύτερον μετρώντας την πίεση της γυναίκας και τρίτον μετρώντας την ορμόνη placental growth factor (PLGF). O συνδυασμός αυτός μας βοηθάει να εντοπίσουμε τις γυναίκες με κίνδυνο πλακουντιακής ανεπάρκειας, που είναι η νούμερο ένα αιτία πρόωρου τοκετού. Σε αυτές τις γυναίκες δίνουμε ασπιρίνη από την 12η μέχρι την 36η εβδομάδα και έχουμε ελαττώσει τον κίνδυνο προεκλαψίας, πρόωρου τοκετού και ελλιπούς ανάπτυξης του εμβρύου κατά 90%.
Δεν είναι η λύση η προληπτική χορήγηση ηπαρίνης κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, ιδιαίτερα στις γυναίκες με θρομβοφιλία;
Είναι ελάχιστες οι περιπτώσεις στις οποίες βοηθά η ηπαρίνη σε εγκυμονούσες (όπως για παράδειγμα εκείνες με ερυθηματώδη λύκο ή αντιφωσφολιπιδικό σύνδρομο). Στη μεγάλη πλειοψηφία των γυναικών που χορηγείται ηπαρίνη κατά την εγκυμοσύνη επειδή έχουν θρομβοφιλία ή για άλλους λόγους για την πρόληψη πρόωρου τοκετού είναι λάθος. Είναι κάτι που εφαρμόζεται στη Ρουμανία, Ουγγαρία, Τουρκία, Αίγυπτο, Βουλγαρία και Ελλάδα, όχι όμως στην Αγγλία και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες της Δύσης.
Πιστεύετε δηλαδή ότι δε σχετίζεται η θρομβοφιλία με τον πρόωρο τοκετό;
Μόνο αν διαπιστωθεί πλακουντιακή ανεπάρκεια, που μπορεί να εξακριβώσουμε με υπερηχογραφική έρευνα στην 12η εβδομάδα. Σε αυτές τις γυναίκες γίνεται πρόληψη πρόωρου τοκετού με τη χορήγηση ασπιρίνης.
Περιμένετε σημαντικές εξελίξεις στο πεδίο της Εμβρυοϊατρικής και της εξωσωματικής γονιμοποίησης στο άμεσο μέλλον;
Πιστεύω ότι και στα δυο πεδία γίνεται περισσότερη έρευνα για την ανακάλυψη γενετικών ανωμαλιών και αναμένω να δούμε θεραπείες σχετικά με αυτές. Αυτήν τη στιγμή στις περιπτώσεις μεσογειακής αναιμίας εξετάζουμε σε ποιο βαθμό μπορούμε να θεραπεύσουμε με μεταμόσχευση μυελού το έμβρυο.
Η πρόληψη μεσογειακής αναιμίας πάντως αντιμετωπίζεται με τον προεμφυτευτικό έλεγχο των εμβρύων κατά τη διάρκεια της εξωσωματικής.
Πράγματι, υπάρχει μεγάλη πρόοδος της εξωσωματικής για τον έλεγχο γενετικών ανωμαλιών χάρη στον προεμφυτευτικό έλεγχο, όμως εξακολουθούν στον πλανήτη να υπάρχουν ζευγάρια που δεν θέλουν για λόγους κουλτούρας ή προσωπικών πεποιθήσεων να κάνουν εξωσωματική ή δεν σκέφτονται σε καμία περίπτωση τον τερματισμό μιας εγκυμοσύνης.
Θεωρείτε πιο σημαντική μια νέα επιστημονική ανακάλυψη ή τη μεταλαμπάδευση της ήδη υπάρχουσας γνώσης;
Η έρευνα δεν πρέπει να σταματά ποτέ, όμως η γνώση από τα αποτελέσματα της έρευνας δεν πρέπει να μένει δική σου ιδιοκτησία, πρέπει να μεταλαμπαδεύεται σε όσο το δυνατόν περισσότερους. Όραμά μου είναι το ίδιο επίπεδο υπηρεσιών που παρέχεται στην Αγγλία και σε οποιαδήποτε προηγμένη χώρα στο πεδίο της Εμβρυοϊατρικής να παρέχεται και στην Ρουάντα. Έχω κάνει αρκετές δωρεές για να πετύχω αυτόν τον σκοπό.
Σας αποκαλούν πατέρα της αυχενικής διαφάνειας, πατέρα της Εμβρυοϊατρικής. Είστε όμως και πατέρας δυο παιδιών. Θέλετε να μου μιλήσετε για τα παιδιά σας;
Έχω έναν γιο, τον Ηρόδοτο, που πήρε το όνομα του πατέρα μου. Έχει γεννηθεί στις 3 Απριλίου του 1994 και μία κόρη την Δέσποινα, που έχει γεννηθεί στις 23 Δεκεμβρίου του 1996 και πήρε το όνομα της μητέρας μου.
Ο γιος μου έχει σπουδάσει Γενετική σε σχέση με το Global Health, κάνει Μaster στο Ρublic Αdministration και θέλει να ασχοληθεί με τον τομέα της Ιατρικής σε παγκόσμια βάση. Αυτήν τη στιγμή βρίσκεται στη Ρουάντα, με σκοπό να οργανώσει το πώς μπορούν να παρέχονται ιατρικές υπηρεσίες σε αναπτυσσόμενες χώρες, ενώ έχει ήδη ταξιδέψει σε Περού, Κολομβία, Παναμά.
Η κόρη μου έχει σπουδάσει Γενετική, Law, Μedical Ethics και τώρα είναι στον τρίτο χρόνο Ιατρικής, είναι πάντα πολύ συγκεντρωμένη σε ό,τι κάνει και θέλει να είναι πάντα σε όλα πρώτη. Η κόρη μου είναι φιλόδοξη με ηγετικές ικανότητες, όπως και o γιος μου, που είναι πιο ήρεμη δύναμη και με πιο αλτρουιστικό πνεύμα.
Ακούγεστε περήφανος μπαμπάς…
Δυστυχώς, δεν κατάφερα να αφιερώσω όσο χρόνο θα ήθελα στα χρόνια που μεγάλωναν τα παιδιά. Είμαι περήφανος, όμως, όχι μόνο για τα επιτεύγματά τους, τις σπουδές τους και τους στόχους τους. Είναι εξαιρετικά παιδιά και είμαι περήφανος και για τον χαρακτήρα τους. Αυτό φυσικά οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην ανατροφή από τη μητέρα τους, που τα μεγάλωσε στην Αθήνα.
Προς τιμήν σας που το λέτε αυτό…
Μα δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία για αυτό. Πιστεύω, εξάλλου, ότι η δύναμη της οικογένειας είναι στη γυναίκα. Αυτό είναι κάτι που πίστευα και για τη δική μου μητέρα.
Έχετε μιλήσει αρκετές φορές για τον «γάμο» σας με την Ιατρική και για τον «έρωτα» με την Εμβρυοϊατρική. Θεωρείτε ότι η πίστη και η αφοσίωσή σας στην Επιστήμη είχε κάποιο τίμημα;
Υπήρξε τίμημα. Ναι. Δεν έζησα από κοντά τα παιδιά μου που μεγάλωναν με τη μητέρα τους στην Αθήνα. Στερήθηκα αυτά τα στάδια. Κάθε φορά που ερχόντουσαν όμως στην Αγγλία, τους έπαιρνα από την ηλικία των πέντε ετών στο νοσοκομείο. Το ίδιο έκανε κι ο πατέρας μου όταν ήμουν μικρός. Με έπαιρνε μαζί στα χωριά που επισκεπτόταν στην Κύπρο ως γιατρός. Έβλεπα από μικρό παιδί πώς μέσα από την Ιατρική προσφέρεις και διδάσκεις στους άλλους την αγάπη.
Αυτό ήθελα να δουν και τα παιδιά μου. Να δουν τη σχέση μου με τους άλλους γιατρούς, τους ασθενείς. Έβλεπαν τα αστεία που μπορεί να έκανα σε μια ατμόσφαιρα αμηχανίας, την προσπάθεια να κάνω κάποιον παγωμένο από τον φόβο και την λύπη να χαμογελάσει. Το χιούμορ είναι κάτι που υπάρχει και στη μεταξύ μας σχέση. Ήθελα τα παιδιά μου να βλέπουν πού έχω αφιερώσει τη ζωή μου και γιατί.
Ένιωθα ότι με αυτόν τον τρόπο ίσως με συγχωρήσουν για την όποια απουσία και έλλειψη ως πατέρας. Θεωρώ ότι με έχουν συγχωρήσει γιατί έχουμε πολύ καλή σχέση. Όχι τη σχέση της τυπικής ελληνικής οικογένειας, που πρέπει να καθίσουμε να φάμε όλοι μαζί ή να πάμε διακοπές μαζί. Ο καθένας είναι στο διαμέρισμά του, δεν τους παίρνω συνέχεια τηλέφωνο για να τους φροντίσω, δεν είμαι από πάνω τους. Με παίρνουν εκείνοι, όταν χρειάζονται τη συμβουλή μου.
Είναι κάτι που θα αλλάζατε, αν πηγαίνατε τον χρόνο πίσω;
Δεν είμαι σίγουρος. Δεν ξέρω αν θα μπορούσα ποτέ να καθίσω στο σπίτι να παίζω τον μπαμπά, παρόλο που μου έλειψαν τα παιδιά μου στα στάδια αυτά που μεγάλωναν. Δεν είμαι σίγουρος, όμως, ότι θα έκανα κάτι πολύ διαφορετικό.
Είχα και έχω αφοσιωθεί στην Ιατρική, όπως έκανε κι ο πατέρας μου. Κι εμένα μου έλειψε ο πατέρας μου, γιατί ήταν γιατρός και είχε αφοσιωθεί στην Ιατρική. Είχε κάνει και φυλακή για 4 χρόνια ως κρατούμενος ως ένας από τους αρχηγούς στον αγώνα απελευθέρωσης της Κύπρου. Αν τον ρωτούσαν αν θα άλλαζε κάτι, αν δεν θα αγωνιζόταν για την ελευθερία της Κύπρου και για το όραμά του για την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα για να μην τον στερηθώ εγώ, ελπίζω η απάντηση που θα έδινε να ήταν «όχι».
Έρχεστε σε επαφή με αγχωμένες μαμάδες που χρειάζεται να τους κάνετε κάποια εξέταση ή κάποια επέμβαση. Είναι παρόντες και οι μπαμπάδες σε αυτές τις διαδικασίες;
Πάντα. Ενθαρρύνω σε όλους τους υπέρηχους και τις χειρουργικές επεμβάσεις που γίνονται να είναι παρόντες και οι μπαμπάδες. Επειδή οι επεμβάσεις αυτές γίνονται κάτω από τοπική αναισθησία κι όχι ολική νάρκωση, έχει σημασία η εγκυμονούσα να νιώθει υποστήριξη και να νιώθουμε ότι προσπαθούμε όλοι μαζί για το καλύτερο αποτέλεσμα.
Παρατήρησα στο ντοκιμαντέρ ότι παροτρύνετε την εγκυμονούσα να σας κρατάει από το μπράτσο την ώρα της επέμβασης. Το κάνετε για να πάρει εκείνη δύναμη ή την εισπράττετε κι εσείς;
Και τα δυο. Είναι αμφίδρομο. Έχει μεγάλη σημασία να μου κρατά το χέρι, όταν κάνω τέτοιου είδους επεμβάσεις. Όχι μόνο γιατί η ίδια νιώθει περισσότερη ασφάλεια, αλλά επειδή το χέρι της λειτουργεί ως βαρόμετρο για εμένα. Η γυναίκα μπορεί να νιώθει κατά τη διαδικασία πόνο και πριν καν εκφράσει αυτόν τον πόνο, μου σφίγγει το χέρι. Οπότε καταλαβαίνω πριν μιλήσει ότι χρειάζεται να προσέξω παραπάνω σε κάποιο σημείο, προετοιμάζομαι ότι μπορεί η ασθενής ένα δύο δευτερόλεπτα μετά να αντιδράσει με κάποια απότομη κίνηση-αντίδραση στον όποιο πόνο, όσο εγώ χειρίζομαι το ενδοσκόπιο μέσα στην μήτρα σε κάποια κρίσιμη στιγμή.
Διαχειρίζεστε δύσκολες καταστάσεις όπου χρειάζεται να είστε ψύχραιμος, καθησυχαστικός, αλλά και να πάρετε γρήγορες αποφάσεις. Θεωρείτε ότι είναι καλό ένας γιατρός να είναι τολμηρός;
Αυτό είναι δίκοπο μαχαίρι. Αν δεν είναι κάποιος τολμηρός, δεν μπορεί να προχωρήσει η Επιστήμη. Αν ο Mπάρναρντ δεν είχε τολμήσει να προχωρήσει στη μεταμόσχευση καρδιάς, δεν θα ζούσε τόσος κόσμος με μεταμοσχευμένες καρδιές. Οι πρωτεργάτες σε έναν τομέα είναι πάντα τολμηροί. Την ίδια στιγμή, δεν πρέπει να ξεπερνάς τα όρια της ασφάλειας, να μη νομίσεις ότι είσαι Θεός. Ο μεγαλύτερος δάσκαλος πάνω σε αυτό για εμένα είναι ο Ιπποκράτης με τα εξής του λόγια : «Αν δεν είσαι σίγουρος ότι κάτι θα προκαλέσει καλό, τουλάχιστον μην κάνεις κάτι που θα προκαλέσει κακό». Κάθε φορά που θέλω να δοκιμάσω κάτι νέο πρέπει να ζυγίσω για κάμποσο καιρό τα πιθανά θετικά και αρνητικά του εγχειρήματος. Μαζεύεις τους κατάλληλους συνεργάτες, συζητάς με άλλους επιστήμονες στον ίδιο τομέα, παίρνεις άδεια από τον υπεύθυνο φορέα σχετικά με την επικινδυνότητα και τα πιθανά προτερήματα και φυσικά πρέπει να κερδίσεις και την εμπιστοσύνη των ασθενών στους οποίους θα δοκιμάσεις το εγχείρημα.
Σίγουρα, κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αγχώνεσαι. Ακόμα κι όταν υπάρχει εμπειρία, κάθε περίπτωση είναι μοναδική. Δεν τα καταφέρνεις πάντα. Πεθαίνει ένα μωρό. Πρέπει σε δευτερόλεπτα να εξηγήσεις τι έχει συμβεί, να κερδίσεις την εμπιστοσύνη, να προχωρήσεις γρήγορα σε δευτερόλεπτα για να σώσεις το άλλο. Κάποιοι με παρουσιάζουν ως Θεό, όμως είμαι ένας άνθρωπος που αντιδρώ ανθρώπινα σε αυτές τις καταστάσεις.
Γενικά είστε ψύχραιμος ως χαρακτήρας;
Είμαι συναισθηματικός, αλλά γενικά ψύχραιμος.
Τα τελευταία δυο χρόνια έχετε μιλήσει ανοιχτά για το γεγονός ότι έχετε αιματολογικό καρκίνο. Θα σας γυρίσω στη στιγμή της διάγνωσής σας. Ήσασταν ψύχραιμος;
Ναι και έλεγα αστεία. Όταν μου ανακοίνωσε ο γιατρός την αρρώστια που είχα, εκείνα τα πρώτα λεπτά προσπαθούσα να τον ψυχολογήσω. Έβλεπα απέναντί μου έναν άνθρωπο εβδομήντα χρονών, καθηγητή και Κnighthood Sir, είναι ο γιατρός της βασίλισσας. Ως γιατρός άκουγα έναν άλλο γιατρό, αλλά τον παρακολουθούσα και σαν ψυχολόγος, με ποιον τρόπο προσπαθεί να μου εξηγήσει την ασθένειά μου και έβλεπα ότι δυσκολευόταν, αισθανόταν αμηχανία επειδή ήμουν κι εγώ γιατρός.
Φεύγοντας από το γραφείο του άρχισα να σκέφτομαι και να συνειδητοποιώ τι μου είχε πει και μετά, όπως ο καθένας, μπήκα στο Ιnternet για να διαβάσω κάτι περισσότερο. Όταν διάβασα ότι το περιθώριο ζωής είναι ένα με δυο χρόνια, άρχισα να προβληματίζομαι. Τηλεφώνησα αμέσως στον υπεύθυνο αιματολογίας στο νοσοκομείο μου που είμαστε και φίλοι πολλά χρόνια για να τον ρωτήσω αν είναι έτσι τα πράγματα, έχω πράγματι ένα με δυο χρόνια ζωής ή έχουν αλλάξει τα πράγματα; Μετά από συνάντηση που είχα μαζί του ως επιστήμονας προς επιστήμονα είχα καλύτερη ενημέρωση και άρχισα να βλέπω τα πράγματα πιο αισιόδοξα.
Τα βλέπετε πιο αισιόδοξα λόγω της εμπιστοσύνης σας στην Επιστήμη;
Είμαι γενικά αισιόδοξος ως άνθρωπος και ναι, έχω εμπιστοσύνη στην Επιστήμη. Αυτό κάνω όλη μου την ζωή, προωθώ την έρευνα, πιστεύω στην έρευνα και στις εξελίξεις. Κατά μέσο όρο οι μισοί ασθενείς με την ασθένειά μου θα ζήσουν περισσότερο από πέντε χρόνια, ενώ συνέχεια βγαίνουν νέα φάρμακα. Εγώ πιστεύω ότι θα είμαι σε αυτούς τους μισούς που θα ζήσουν.
Ήταν σημαντικό επίσης ότι οι μοντέρνες χημειοθεραπείες για τον καρκίνο του αίματος μου επιτρέπουν να κάνω μια ένεση και να παίρνω τα χάπια μου στο νοσοκομείο που εργάζομαι και μετά να πηγαίνω στο τμήμα μου για να ασχοληθώ με τους ασθενείς μου. Είχαν προσφερθεί διάφοροι, όταν έμαθαν για την ασθένειά μου, να πάω στα καλύτερα κέντρα της Αμερικής ή σε κάποια άλλα κέντρα της Αγγλίας. Για εμένα το πιο σημαντικό ήταν να εντάξω την θεραπεία μέσα στο πλαίσιο της καθημερινότητάς μου κι όχι να παλέψω με την ασθένεια απομονωμένος σε κάποιο νοσοκομείο. Είχε μεγάλη σημασία για εμένα να συνεχίσω να εργάζομαι.
Τα δύσκολα για εμένα ήρθαν τον Μάρτιο του 2020, όταν πλέον λόγω του κορωνοϊού και του lockdown δεν μου επέτρεπαν να εργάζομαι. Ξεκίνησαν τα zoom, επικοινωνούσα με τηλεπικοινωνία με τους γιατρούς, καθοδηγούσα τους συνεργάτες μου το πού ακριβώς θα κάνουν τοπική αναισθησία, πού θα βάλουν το ενδοσκόπιο. Με τη βοήθεια της τεχνολογίας κάναμε μαθήματα που επεκτάθηκαν σιγά σιγά από τα 50 στα 18000 άτομα από 180 χώρες του κόσμου. Ήταν δύσκολο γιατί μου αρέσει να είμαι σε επαφή με τους ανθρώπους, να κάνω χειραψία, να τους αγγίζω. Είμαι ευγνώμων, όμως, που η τεχνολογία μάς επέτρεψε να συνεχίσουμε το έργο μας.
Η επόμενη δύσκολη στιγμή στην πορεία της ασθένειάς μου ήταν στις 20 Ιουλίου του 2020. Συμβολική ημερομηνία που συνέπεσε με την ημερομηνία της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο.
Τι συνέβη τότε;
Μπήκα στο νοσοκομείο για να κάνω μεταμόσχευση μυελού. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας σου δίνουν ένα φάρμακο που σου καταστρέφει το ανοσοποιητικό και βλέπεις τις επόμενες μέρες να χάνεις τα μαλλιά σου, έχεις διάρροιες, εμετούς, πέφτουν τα λευκά αιμοσφαίρια -η αντίσταση του οργανισμού. Κατά τη διάρκεια αυτής της θεραπείας δεν θα τα καταφέρουν όλοι. Μετά από δέκα μέρες τα λευκά αιμοσφαίρια ξανανεβαίνουν, όμως χρειάζεται να είσαι απομονωμένος για το ενδεχόμενο να κολλήσεις κάποια λοίμωξη. Εγώ άντεξα την θεραπεία, όμως κατά την ανάρρωση μετά από δυο βδομάδες στο νοσοκομείο δεν άντεχα άλλο, τους είπα «σας παρακαλώ, διώξτε με από εδώ μέσα, γιατί θα τρελαθώ», και έτσι πήγα σπίτι.
Για κάποιο χρονικό διάστημα ένιωθα πολύ αδύναμος. Ήταν πολύ σημαντική η βοήθεια που έπαιρνα αυτό το διάστημα από τους γιατρούς μου. Αιματολόγοι και από την Ελλάδα με έπαιρναν καθημερινά, μου εξηγούσαν τι ακριβώς μου συμβαίνει και επίσης ήταν συγκινητική η υποστήριξη που έπαιρνα από όλους όσοι γνώριζαν, συνεργάτες και μαθητές.
Και από τους σημαντικούς ανθρώπους της ζωή σας; Είχατε υποστήριξη; Υπήρχε κάποια σύντροφος δίπλα σας;
Ναι, υπήρχε, ήταν δίπλα μου. Ήταν μαζί μου και τα παιδιά μου και η μητέρα τους. Όλοι. Ήμουν τυχερός γιατί είχα μαζί μου ανθρώπους που με αγαπούσαν πολύ. Αυτή ίσως είναι η μεγαλύτερη δύναμη για να αντιμετωπίσει κανείς κάθε αρρώστια…
Ποια ήταν η θέση του Θεού σε αυτή την δύσκολη στιγμή; Πιστεύετε στον Θεό;
Πιστεύω, ναι. Δεν πιστεύω ότι βρισκόμαστε από τύχη εδώ. Πιστεύω σε μια ανώτερη δύναμη. Στη δύσκολη στιγμή προσευχήθηκαν άλλοι για εμένα. Υπήρξαν άνθρωποι που με έφεραν πιο κοντά στον Θεό. Είχα στενή επαφή με τον Μητροπολίτη Λεμεσού Αθανάσιο, ο οποίος πιστεύω ότι αργά ή γρήγορα θα γίνει Αρχιεπίσκοπος της Κύπρου. Ήξερα, και αυτό μου έδινε δύναμη, ότι ιερείς, μοναχοί σε μοναστήρια στην Κύπρο και στην Ελλάδα προσευχήθηκαν για εμένα.
Πώς νιώθετε τις στιγμές που βλέπετε ότι η Επιστήμη σηκώνει τα χέρια ψηλά;
Μεγάλη λύπη. Ο θυμός έρχεται μαζί με την λύπη, αλλά δεν είναι το κύριο συναίσθημα. Έρχονται ασθενείς σε εμένα και με βλέπουν σαν την τελευταία ελπίδα. Όταν βλέπω ότι δεν μπορώ να δώσω λύση και πρέπει να πω στους γονείς ότι το μωρό τους θα πεθάνει, με κυριεύει μεγάλη λύπη και απογοήτευση. Συμπάσχω μαζί τους, δεν είναι ένα περιστατικό ακόμα στον κατάλογο των επιτυχιών και αποτυχιών. Είμαι ο άνθρωπος που θα μπορούσα, αν τα είχα καταφέρει, να αλλάξω την ζωή τους. Την ίδια στιγμή σκέφτομαι πώς μπορεί να προχωρήσει η Επιστήμη και να δώσει λύσει σε παρόμοια προβλήματα. Όμως, πάντα θα υπάρχουν θέματα που δεν θα μπορέσει να λύσει ποτέ η Επιστήμη…
Ζείτε και εργάζεστε τόσα χρόνια στο εξωτερικό… Δεν σας λείπει η πατρίδα;
Για παραπάνω από 50 χρόνια ζω και εργάζομαι στην Αγγλία. Όσο περισσότερο λείπω από την Κύπρο τόσο περισσότερο Έλληνας νιώθω και με συγκινεί να νιώθω Έλληνας. Αν με ακούσετε να μιλάω αγγλικά, η προφορά μου είναι ελληνική. Θέλω να είναι ελληνική, θέλω να ξεχωρίζω ως Έλληνας. Όταν θα μιλήσω για την Ελλάδα, όσα παράπονα και να κάνω για τους Έλληνες και τους Κύπριους, όταν βρίσκομαι σε ξένη χώρα, όλοι αντιλαμβάνονται πόσο περήφανος είμαι που είμαι Έλληνας.
Βλέπω ακριβώς από πίσω σας ότι υπάρχει ένα έργο τέχνης που απεικονίζει ελληνική μυθολογία; Σωστά;
Ναι, είναι ο Δίας που σε μορφή σύννεφου σμίγει με την Ιώ. Στο σπίτι και στο γραφείο μου θα δείτε παντού πίνακες ζωγραφικής από χωριά της Κύπρου της δεκαετίας του πενήντα – είμαι κολλημένος σε εκείνη την εποχή- και πίνακες από την Ελληνική μυθολογία. Αυτοί οι πίνακες μου θυμίζουν ποιος είμαι. Πόσο περήφανος αισθάνομαι που είμαι Έλληνας.
Who is Who
Καθηγητής Εμβρυοϊατρικής του King’s College Λονδίνου, Eπίτιμος διδάκτορας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Ο Κύπρος Νικολαΐδης θεωρείται ο «πατέρας» της αυχενικής διαφάνειας, διαγνωστική τεχνική που συντελεί στον πρώιμο εντοπισμό των γενετικών μεταλλάξεων που σχετίζονται με το σύνδρομο Down και είναι πρωτοπόρος στην έρευνα και τις εφαρμογές του cell free DNA testing για τον εντοπισμό χρωμοσωμικών ανωμαλιών στο περιφερικό αίμα της γυναίκας.
Κατά τη διάρκεια της καριέρας του έχει αναπτύξει και επεμβατικές θεραπείες (διαχωρισμός μονοχοριακών διδύμων, θεραπευτική απόφραξη τραχείας κ.α.), που έχουν εφαρμογή στον τομέα της Μικροχειρουργικής του Εμβρύου.
Ο Καθηγητής Νικολαΐδης αντικατέστησε την εξέταση του εμβρύου με το στηθοσκόπιο με την «ομφαλο-παρακέντηση», δηλαδή δειγματοληψία αίματος μέσω της διαπλακουντιακής οδού. Η έρευνα του αφορά στο σύνολο της μαιευτικής παρακολούθησης.
Τα τελευταία 20 χρόνια θεμελιώθηκε η θεωρία του που είναι γνωστή ως Αντίστροφη Πυραμίδα της εγκυμοσύνης, βάσει της οποίας υποστηρίζεται ότι μία επίσκεψη της επιτόκου στις 11-13 εβδομάδες, η οποία περιλαμβάνει συγκεκριμένες εξετάσεις, μπορεί με ακρίβεια να ορίσει το εξατομικευμένο ρίσκο για ένα ευρύ φάσμα παθολογίας της κύησης, που περιλαμβάνει την αποβολή και τον ενδομήτριο θάνατο, την προεκλαμψία, τον διαβήτη της εγκυμοσύνης, τον πρόωρο τοκετό, την καθυστέρηση της ενδομήτριας ανάπτυξης. Η μέθοδος αυτή της παρακολούθησης της επιτόκου επιτρέπει τον εξατομικευμένο σχεδιασμό παρακολούθησης της εγκύου για πιο ασφαλείς κυήσεις.
O Κύπρος Νικολαΐδης έχει εκπαιδεύσει και εκπαιδεύει στην Εμβρυοϊατρική εκατοντάδες γιατρούς από 180 χώρες του κόσμου και το όραμά του είναι οι παροχές υγείας να είναι διαθέσιμες σε κάθε γωνιά του πλανήτη.
Έχει τιμηθεί από τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας με τον Μεγαλόσταυρο του Τάγματος Μακαρίου Γ’ ως «ελάχιστο» -όπως ανέφερε ο ίδιος- «δείγμα αναγνώρισης και εκτίμησης της πολύτιμης επιστημονικής, ανθρωπιστικής και κοινωνικής του προσφοράς».
Κύπρος Νικολαΐδης
Καθηγητής Εμβρυοϊατρικής του King’s College Λονδίνου,
Eπίτιμος διδάκτορας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
