Μαίρη Νικολακοπούλου – Δικηγόρος Άλλωστε, η διάθεση αυτή του νομοθέτη για την περαιτέρω ανάπτυξη του ιατρικού τουρισμού και των εν γένει μεθόδων αναπαραγωγής, εκφράστηκε δέκα έτη πριν (με τον Ν. 4272/2014), όπου για την εφαρμογή της διαδικασίας της παρένθετης μητρότητας έπαυσε να αποτελεί προϋπόθεση η μόνιμη διαμονή τόσο της αιτούσας (της υποβοηθούμενης γυναίκας που επιθυμούσε να γίνει μητέρα) όσο και της υποψήφιας κυοφόρου (παρένθετης μητέρας) και αντικαταστάθηκε με την προσωρινή ή μόνιμη διαμονή είτε της μίας είτε της άλλης! Επιπλέον, αναγνώρισε το δικαίωμα της αυτοδιαθέσεως των δοτών και δοτριών γεννητικού υλικού, αποδεσμεύοντάς τους από τη συναίνεση/συγκατάθεση των συζύγων/συντρόφων τους, εκτός κι αν επρόκειτο για γονιμοποιημένο γενετικό υλικό που ανήκει και στους δύο, δηλαδή και στον/στην σύζυγο/ σύντροφο.
Μία πραγματικά γενναία μεταρρύθμιση επέφερε ο Ν. 4958/22 όπου, μεταξύ άλλων, εφαρμόστηκε στη χώρα μας το μεικτό σύστημα δωρεάς γεννητικού υλικού (ανώνυμο και επώνυμο δότη/δότρια) και το Ηλεκτρονικό Μητρώο Καταγραφής των Δοτών/Δοτριών και των ληπτών γεννητικού υλικού. Αυτή η ρύθμιση της ίδρυσης και λειτουργίας Εθνικού Μητρώου δοτών και δοτών υπήρχε από το έτος 2005 με τον Νόμο 3305/05 ως αρμοδιότητα της ΕΑΙΥΑ, όπου τότε λειτουργούσε ως Ανεξάρτητη Αρχή και όχι ως διοικητική υπηρεσία του Υπουργείου Υγείας. Έχει ιδιαίτερη αξία και πρέπει να σημειωθεί πως, παρά την έλλειψη του Εθνικού Μητρώου, οι Μονάδες ΙΥΑ τηρούσαν δικό τους μητρώο καταγραφής γεννήσεων δοτών και δοτριών. Είναι προφανές πως η ίδρυση και λειτουργία ενός τόσο σοβαρού μητρώου απαιτεί ιδιαίτερη τεχνογνωσία και φυσικά τη διασφάλιση του απορρήτου που προβλέπει ο νόμος. Με την αναδρομική όμως καταγραφή (ουσιαστικά από το έτος 2017) των δοτών/δοτριών και των ληπτών τους παρουσιάστηκαν ζητήματα που ενώ είχαν προβλεφθεί δεν κατέστη δυνατή η αντιμετώπισή τους. Τα ζητήματα αυτά ήρθε να λύσει ο πρόσφατος Ν. 5102/2024 με τρεις ρηξικέλευθες μεταρρυθμίσεις.
1. Λαμβάνοντας υπόψη το νομοθετικό πλαίσιο άλλων κρατών αναφορικώς με τις γεννήσεις τέκνων που προέρχονται από γεννητικό υλικό τρίτων δοτών, αύξησε το ανώτατο όριο τέκνων, από τα δέκα (10) [που ίσχυε μέχρι τη δημοσίευση του νόμου], στα δώδεκα (12) για τους λήπτες που έχουν την κατοικία τους στην Ελλάδα. Ουσιαστικά ο αριθμός αυτός αφορά σε οικογένειες, διότι δεν συνυπολογίζεται η γέννηση νέου τέκνου από οικογένεια η οποία έχει ήδη αποκτήσει τέκνο από γαμέτες του εν λόγω δότη. Ισχύουν, φυσικά, όλοι οι περιορισμοί του Ν. 4958/22 για την καταχώρηση στο Ηλεκτρονικό Μητρώο σύμφωνα με τις αποφάσεις που εξέδωσε η ΕΑΙΥΑ. Κομβικής σημασίας (και πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα από τους ιατρούς αναπαραγωγής και το αρμόδιο προσωπικό των ΜΙΥΑ) τυγχάνει η ενδελεχής ενημέρωση των ληπτών, αναφορικώς με τον αριθμό των οικογενειών και των εν εξελίξει κυήσεων και γεννήσεων, διότι όταν ο αριθμός αυτός συμπληρωθεί, οι Τράπεζες Κρυοσυντήρησης και οι Μονάδες οφείλουν να απέχουν από την περαιτέρω χρήση του εν λόγω γεννητικού υλικού. Ο αριθμός δε των δώδεκα (12) οικογενειών, ενδέχεται να ανασταλεί με απόφαση της ΕΑΙΥΑ και σε μικρότερο αριθμό κυήσεων και γεννήσεων, εφόσον μέσα από το Μητρώο προκύπτει ότι διατέθηκε γεννητικό υλικό σε λήπτες που ζουν σε γεωγραφική περιοχή της Ελλάδας κάτω των 200.000 κατοίκων.
2. Από τον ανωτέρω περιορισμό των δώδεκα (12) οικογενειών εξαιρέθηκαν οι λήπτες κάτοικοι του εξωτερικού, η κατοικία των οποίων πρέπει να αποδεικνύεται με δημόσιο ή άλλο επίσημο έγγραφο, αντίγραφο του οποίου θα πρέπει να παραμένει στον φάκελο του ασθενούς.
3. Οι ανωτέρω διατάξεις εφαρμόζονται σε διαδικασίες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, όπου η δωρεά πραγματοποιήθηκε μετά τη λειτουργία του Ηλεκτρονικού Μητρώου Δοτών/Δοτριών, ήτοι μετά την 14η Οκτωβρίου 2022. Πριν από την ημερομηνία αυτή, δηλαδή μέχρι και την 13η Οκτωβρίου 2022, το γεννητικό υλικό δότη/δότριας που γονιμοποιήθηκε, καθώς και ταυτοποιημένοι γαμέτες που ανήκουν σε λήπτες και δεν είχαν γονιμοποιηθεί, μπορούν να χρησιμοποιηθούν έως την 31η Δεκεμβρίου 2030, χωρίς τον περιορισμό των οικογενειών που προβλέπει ο νέος νόμος.
Συμπερασματικά, θα πρέπει να σταθούμε σε δύο σημεία. Το πρώτο είναι η ορθή, εμπεριστατωμένη και ενδελεχής ενημέρωση των ληπτών γεννητικού υλικού. Θα πρέπει, δηλαδή, να γνωρίζουν πριν την έναρξη της θεραπείας τους (και να το αποδέχονται με την έγγραφη συναίνεσή τους) πως υπάρχει και το ενδεχόμενο να μη γίνει χρήση του γεννητικού υλικού που έλαβαν από δότη/δότρια, σύμφωνα με τα προαναφερθέντα. Η ενημέρωση του ασθενούς είναι ο θεμέλιος λίθος για την έναρξη της θεραπείας. Αυξάνει την πεποίθηση του ασθενούς ότι έκανε τη σωστή επιλογή χωρίς να υπάρχουν γκρίζες ζώνες και, παράλληλα, δημιουργεί σχέσεις εμπιστοσύνης με τον θεράποντα ιατρό. Το δεύτερο αφορά στην ορθή καταχώρηση στο Μητρώο των στοιχείων Δοτών και Ληπτών. Η δημιουργία και η λειτουργία του είναι ένα «πολύτιμο εργαλείο» για την τήρηση της νομιμότητας, την ορθή λειτουργία των Τραπεζών Κρυοσυντήρησης και ΜΙΥΑ, αλλά κυρίως για τα υποβοηθούμενα πρόσωπα που προσδοκούν την απόκτηση ενός παιδιού μέσα από τον συνάνθρωπό τους!
Μαίρη Νικολακοπούλου – Δικηγόρος
Νομική Σύμβουλος της Ελληνικής Εταιρείας Γονιμότητας και Στειρότητας και της Ελληνικής Εταιρείας Ιατρών Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΕΛ.Ε.Ι.Υ.Α)
