Το Παρελθόν, το Παρόν και το Μέλλον στην εξωσωματική
Συνέντευξη: Βασίλη Ταρλατζή
Ο κ. Βασίλης Κ. Ταρλατζής είναι Ομότιμος Καθηγητής της Μαιευτικής-Γυναικολογίας και Ανθρώπινης Αναπαραγωγής. Διετέλεσε διευθυντής της Α΄ Μαιευτικής και Γυναικολογικής Κλινικής στο Α.Π.Θ., καθώς επίσης κατείχε θέση ως Αναπληρωτής Πρόεδρος Συμβουλίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Έχει διατελέσει Πρόεδρος της Ιατρικής Σχολής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και στην Ευρωπαϊκή Εταιρεία Ανθρώπινης Αναπαραγωγής και Εμβρυολογίας (ESHRE), καθώς επίσης και στη Διεθνή Ομοσπονδία Εταιρειών Γονιμότητας (IFFS). Επιπλέον, υπήρξε Αναπληρωτής Πρόεδρος της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, ενώ είναι εκλεγμένος Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και Κολλεγίου Μαιευτικής και Γυναικολογίας (EBCOG).
Κατέχει πολλαπλές διακρίσεις και βραβεία σε Ελλάδα και εξωτερικό, μεταξύ των οποίων είναι το Διεθνές Βραβείο Γυναικολογίας (Premio Internazionale per la Ginecologia) «Arnaldo Bruno» από την Εθνική Ακαδημία Ιταλίας (Accademia Nazionale dei Lincei) και το βραβείο «ASRM Service Award» από την Αμερικάνικη Εταιρεία Αναπαραγωγικής Ιατρικής (ASRM), ενώ έχει αναγορευθεί Επίτιμος Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Ovidius της Ρουμανίας καθώς και Επίτιμος Εταίρος (Fellow ad Eundem) από το Βασιλικό Κολλέγιο Μαιευτήρων και Γυναικολόγων της Μεγάλης Βρετανίας (RCOG).
Είναι υπεύθυνος έκδοσης 6 επιστημονικών συγγραμμάτων και αποτελεί μέλος σε 18 διεθνείς και 24 εθνικές Εταιρείες. Έχει συμμετάσχει σε περισσότερα από 750 διεθνή και εθνικά συνέδρια. Το συγγραφικό του έργο υπερβαίνει τις 340 επιστημονικές εργασίες σε ξενόγλωσσα και 85 σε ελληνικά επιστημονικά περιοδικά και τις 250 επιστημονικές εργασίες σε ξενόγλωσσα και ελληνικά συνέδρια.
Είναι ένας από τους πρωτοπόρους της εξωσωματικής γονιμοποίησης στην Ελλάδα και ήταν μέλος της ομάδας που έφερε στον κόσμο το πρώτο «παιδί του σωλήνα» στη χώρα μας το 1987.
Κύριε Καθηγητά, θα θέλαμε καταρχήν να σας ευχαριστήσουμε για τη συνέντευξη αυτή.
Θα μπορούσατε ξεκινώντας να μας πείτε λίγα πράγματα για τον εαυτό σας; Πού γεννηθήκατε και πώς μεγαλώσατε; Το ξέρατε πάντα πως θα γινόσασταν γιατρός και τι σας έκανε να ασχοληθείτε με την Γυναικολογία και συγκεκριμένα με την Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή;
Γεννήθηκα στην Αθήνα από πατέρα Σμυρνιό και μητέρα Πελοποννήσια. Σχολείο πήγα στο Κολλέγιο Αθηνών στο οποίο οφείλω πάρα πολλά, γιατί μας άνοιξε τους ορίζοντες, συνδυάζοντας την κλασσική παιδεία και τα θετικά μαθήματα με τη μουσική, τις τέχνες και τον αθλητισμό, ενώ παράλληλα μας δίδαξε ορθολογικό τρόπο σκέψης, μέθοδο δουλειάς, υγιή ανταγωνισμό και αριστεία.
Ο πατέρας μου ήταν κτηνίατρος, απόφοιτος του Ελεύθερου Γαλλόφωνου Πανεπιστημίου των Βρυξελλών, καθηγητής στην τότε Ανώτατη Γεωπονική Σχολή Αθηνών (τώρα Γεωπονικό Πανεπιστήμιο) και ήταν από τους πρώτους που ασχολήθηκαν στην Ελλάδα με την τεχνητή αναπαραγωγή των ζώων, ενώ η μητέρα μου ήταν νομικός προερχόμενη από νομική οικογένεια. Συνεπώς, οι πρώτες επιρροές που δέχθηκα προέρχονταν από τις δύο αυτές επιστήμες, αν και η επίδραση της πρώτης ήταν εντονότερη, δεδομένου ότι κατά τη διάρκεια των διακοπών πήγαινα συχνά στο εργαστήριο του πατέρα μου, όπου παρακολουθούσα πειράματα σε ζώα ή έβλεπα κύτταρα στο μικροσκόπιο. Παράλληλα, διάβαζα σχετικά βιβλία, όπως «Κυνηγοί Μικροβίων», κι άρχισε να μου κεντρίζει το ενδιαφέρον η δυνατότητα διάγνωσης και θεραπείας των ασθενειών. Έτσι, όταν ήρθε η ώρα να αποφασίσω ποια κατεύθυνση να ακολουθήσω, αν και αμφιταλαντεύτηκα λίγο ανάμεσα στη Νομική και την Ιατρική, τελικά επέλεξα την Ιατρική.
Κατά τη διάρκεια των σπουδών μου στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, διαπίστωσα ότι μου άρεσε η χειρουργική, αλλά παράλληλα με γοήτευε η ανθρώπινη αναπαραγωγή, ίσως και λόγω επιρροών από τη δουλειά του πατέρα μου. Έτσι, και πάλι αμφιταλαντεύθηκα ανάμεσα στις δύο, αλλά τελικά επέλεξα την ειδικότητα της Μαιευτικής – Γυναικολογίας, η οποία συνδύαζε και τα δύο αυτά αντικείμενα. Άρχισα την εκπαίδευσή μου το 1977 στη Β’ Μαιευτική – Γυναικολογική Κλινική του ΑΠΘ, στο Νοσοκομείο Ιπποκράτειο της Θεσσαλονίκης, που είχε μόλις ιδρυθεί. Την εποχή εκείνη οι μέθοδοι διάγνωσης και θεραπείας των προβλημάτων της ανθρώπινης υπογονιμότητας – ή στειρότητας, όπως λεγόταν τότε – ήταν ελάχιστες και ο τομέας αυτός βρισκόταν σε εμβρυϊκό στάδιο. Όμως, τον Ιούλιο του 1978, ένα μήνα μετά τον μεγάλο σεισμό της Θεσσαλονίκης, έγινε παγκόσμιος επιστημονικός σεισμός με την ανακοίνωση από τους Patrick Steptoe and Robert Edwards της γέννησης της Louise Brown, του πρώτου παιδιού στον κόσμο από εξωσωματική γονιμοποίηση. Το νέο αυτό σε πολλούς, όπως κι εγώ, προκάλεσε ενθουσιασμό και θαυμασμό, σε άλλους αμφισβήτηση και σε άλλους ανησυχία κι απόρριψη. Λίγο αργότερα την ίδια χρονιά, τον Οκτώβριο του 1978, είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω το Ευρωπαϊκό Συνέδριο Στειρότητας ESCO στη Βενετία, όπου ο Steptoe ανακοίνωσε για πρώτη φορά σε επιστημονικό συνέδριο τα τεχνικά δεδομένα και τα πρωτόκολλα της εξωσωματικής γονιμοποίησης που χρησιμοποίησαν και πέτυχαν την πρώτη γέννηση ενός υγιούς παιδιού. Ακούγοντάς τον, οριστικοποιήθηκε η απόφασή μου ότι αυτός ήταν ο τομέας στον οποίο θα ήθελα να αφιερώσω την επιστημονική μου ζωή. Άλλωστε, δεν έχουμε συχνά την ευκαιρία και το προνόμιο να εργαστούμε σε κάποιον κλάδο της Ιατρικής από τη στιγμή που ξεκινάει και να συμμετάσχουμε στη διαμόρφωση και ανάπτυξή του. Έτσι, στο υπόλοιπο της ειδικότητας, παράλληλα με την εκπαίδευση στη Μαιευτική – Γυναικολογία, άρχισα να κάνω έρευνα σε θέματα υπογονιμότητας.
2) Από το βιογραφικό σας φαίνεται ότι περάσατε μεγάλο μέρος της εκπαίδευσής σας στο εξωτερικό. Πώς σας βοήθησε αυτό στη συνέχεια;
Η μετεκπαίδευση στο εξωτερικό έπαιξε πολύ καθοριστικό ρόλο στην εξειδίκευσή μου στον καινούργιο αυτό τομέα, δεδομένου ότι αυτή η δυνατότητα δεν υπήρχε στην Ελλάδα.
Αρχικά (1978), έκανα μετεκπαίδευση για 2 μήνες στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο St Mary’s του Λονδίνου, πάνω στη λαπαροσκόπηση και την ενδοκρινολογία της αναπαραγωγής. Κατόπιν (1982), εκπαιδεύτηκα για 3 μήνες στο Πανεπιστήμιο Groningen της Ολλανδίας και για 2 μήνες στο C. S. Mott Center του Πανεπιστημίου Wayne State των ΗΠΑ, πάνω στην ανοσοβιολογία της αναπαραγωγής και την ανδρική υπογονιμότητα.
Όμως, η κατ’ εξοχήν μετεκπαίδευση και εξειδίκευσή μου στην εξωσωματική γονιμοποίηση έγινε στη Μονάδα Εξωσωματικής Γονιμοποίησης της Μαιευτικής και Γυναικολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Yale των ΗΠΑ, όπου εργάστηκα για 3 χρόνια με τον καθηγητή Alan H. DeCherney, ενώ παράλληλα έκανα βασική έρευνα με τον Διευθυντή της Κλινικής καθηγητή Fred Naftolin. Η Μονάδα Εξωσωματικής του Yale ήταν από τις πρώτες στις ΗΠΑ και η πρώτη σε όλη την ανατολική ακτή στον τομέα αυτό και είχε μόλις ξεκινήσει τη δραστηριότητά της. Έτσι, είχα τη μοναδική εμπειρία αφενός να είμαι εκεί όταν γεννήθηκε το πρώτο μας παιδί από εξωσωματική, ο Adam, κι αφετέρου να συμμετάσχω ενεργά στην οργάνωση και λειτουργία της Μονάδας και του Εργαστηρίου. Άλλωστε, την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν εξειδικευμένοι εμβρυολόγοι και όλη τη διαδικασία στο εργαστήριο την κάναμε ο συνάδελφος και φίλος Neri Laufer κι εγώ, που είχαμε αποκτήσει εμπειρία κάνοντας έρευνα με ωάρια και έμβρυα ποντικών. Αξίζει να σημειωθεί πως ό,τι κάναμε και ό,τι παρατηρούσαμε τότε αποτελούσε καινούργια γνώση. Τα ευρήματα και τα αποτελέσματα αυτά καταγράφηκαν σε πολλές εργασίες που δημοσιεύθηκαν σε σημαντικά διεθνή περιοδικά και αποτέλεσαν, μαζί με τις αντίστοιχες άλλων επιστημόνων, τη βάση πάνω στην οποία χτίστηκε η εξωσωματική γονιμοποίηση. Παράλληλα, η καθημερινή αντιμετώπιση μεγάλου αριθμού περιστατικών από όλη την Αμερική, αλλά και από διάφορα μέρη του κόσμου, μου προσέφερε μεγάλη εμπειρία τόσο στην κλινική όσο και στην εργαστηριακή δουλειά της εξωσωματικής. Όλη αυτή η εμπειρία υπήρξε πολύτιμη παρακαταθήκη για μένα προκειμένου να οργανώσω από την αρχή μια Μονάδα Εξωσωματικής, όταν επέστρεψα στην Ελλάδα. Τελικά, οι συγκυρίες το έφεραν να οργανώσω τέσσερις Μονάδες Εξωσωματικής.
3) Μιλήστε μας λίγο, σας παρακαλώ, για το πρώτο «παιδί του σωλήνα» στην Ελλάδα. Πόσο σημαντική ήταν εκείνη η περίοδος για σας και για την εξωσωματική στην πατρίδα μας;
Η τεκνοποιία, όπως όλοι ξέρουμε, ήταν πάντα πολύ σημαντική για την ελληνική οικογένεια. Όταν, λοιπόν, υπήρχε πρόβλημα υπογονιμότητας, προσέτρεχαν στους γιατρούς για βοήθεια, όμως τα μέσα διάγνωσης και θεραπείας τότε ήταν πολύ περιορισμένα. Η εξωσωματική έδωσε νέες ελπίδες και όσα ζευγάρια μπορούσαν προσέφευγαν στις λιγοστές Μονάδες Εξωσωματικής που υπήρχαν στον κόσμο. Θυμάμαι ότι τη δεκαετία του 1980, κατά την επίσκεψή μου σε Μονάδες σε διάφορα μέρη του κόσμου, αλλά και στη Μονάδα του Yale, στις αίθουσες αναμονής υπήρχαν ζευγάρια από την Ελλάδα προκειμένου να υποβληθούν σε εξωσωματική. Παράλληλα, συνάδελφοι γυναικολόγοι προσπαθούσαν να επισκεφθούν κάποια Μονάδα του εξωτερικού προκειμένου να δουν πώς γίνεται η εξωσωματική. Όμως, αυτό δεν ήταν πάντοτε εύκολο ούτε πολύ αποτελεσματικό, δεδομένου ότι, όπως προανέφερα, τότε κτίζονταν οι γνώσεις και τυποποιούνταν οι διαδικασίες. Παρόλα αυτά, ορισμένοι συνάδελφοι, κυρίως στην Αθήνα, στα μέσα της δεκαετίας του ΄80 άρχισαν κάποιες προσπάθειες να εφαρμόσουν τη νέα μέθοδο, οι οποίες όμως δεν είχαν πάρει τη μορφή οργανωμένης Μονάδας Εξωσωματικής.
Αυτή ήταν η κατάσταση στην Ελλάδα το καλοκαίρι του 1985, όταν επέστρεψα στη Θεσσαλονίκη και συνεργάστηκα με δύο διακεκριμένους συναδέλφους, τους καθηγητές Ιωάννη Μπόντη και Σέργιο Μανταλενάκη, προκειμένου να οργανώσουμε την πρώτη ολοκληρωμένη Μονάδα Εξωσωματικής στην πόλη, αλλά και στη χώρα, ενώ μετά ακολούθησαν κάποιες άλλες στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Η ομάδα περιλάμβανε επίσης, τον γυναικολόγο Μάκη Λαγό, τη βιολόγο Θωμαή Σανοπούλου και τη μαία-συντονίστρια Μπέττυ Γαβριηλίδου. Την εποχή εκείνη η ωοληψία γινόταν με λαπαροσκόπηση και γενική αναισθησία. Για τον λόγο αυτό -και για μεγαλύτερη ασφάλεια των ασθενών- αποφασίσαμε να εγκατασταθεί η Μονάδα μέσα στη Γενική Κλινική Θεσσαλονίκης. Η προμήθεια των αναγκαίων οργάνων, μηχανημάτων και αναλωσίμων αποδείχθηκε μεγάλη πρόκληση. Καταρχήν, τα περισσότερα από αυτά δεν υπήρχαν σε παραγωγή και, από όσα υπήρχαν, πολλά δεν ήταν διαθέσιμα για εισαγωγή στη χώρα μας. Έτσι, ήμασταν αναγκασμένοι είτε να τα εισάγουμε με προσωπικές ενέργειες απευθείας από το εξωτερικό ή να τα κατασκευάσουμε τοπικά. Παρόλα αυτά, τελικά δημιουργήσαμε ένα σωστό για τα δεδομένα της εποχής εργαστήριο και αρχίσαμε τις πρώτες προσπάθειες που οδήγησαν, μετά από κάποιες αποβολές, στην πρώτη βιώσιμη εγκυμοσύνη τον Οκτώβριο 1986. Αυτή ήταν η πρώτη τεκμηριωμένη εγκυμοσύνη μέσω εξωσωματικής γονιμοποίησης στη χώρα μας και λίγο αργότερα ακολούθησαν δύο ακόμα στην Αθήνα, μία από τον Σ. Σαρρή και μία από τον Χ. Μασούρα σε συνεργασία με τον J. Yovich. Τα επόμενα χρόνια άνοιξαν Μονάδες σε όλα τα γεωγραφικά διαμερίσματα της χώρας, αν και οι περισσότερες στην περιοχή των Αθηνών.
4) Η εξωσωματική έφερε επανάσταση, αλλά και εξελίχθηκε πολύ από τότε. Πώς βλέπετε το μέλλον της εξωσωματικής σε 10 ή 20 χρόνια από σήμερα;
Πράγματι, η εξωσωματική εξελίχθηκε πολύ από τότε και αυξήθηκε σημαντικά το ποσοστό επίτευξης εγκυμοσύνης. Στα επόμενα 10 -20 χρόνια, πιστεύω ότι σημαντικό ρόλο θα παίζει η τεχνητή νοημοσύνη, τόσο στην κλινική όσο και στο εργαστήριο. Ήδη έχει αρχίσει η σχετική έρευνα για τον εντοπισμό βιοδεικτών που θα επιτρέψουν την ανάπτυξη αλγορίθμων, ώστε με τεχνητή νοημοσύνη να μπορεί να προσδιοριστεί η κατάλληλη δόση γοναδοτροπινών για κάθε γυναίκα, η ταυτοποίηση του άριστου εμβρύου που θα οδηγήσει σε εγκυμοσύνη, καθώς και η αναγνώριση πότε το ενδομήτριο είναι πιο δεκτικό για την εμφύτευση του εμβρύου. Επίσης, σημαντικό ρόλο στο εργαστήριο θα παίξει η ρομποτική, με τη βοήθεια της οποίας θα διεκπεραιώνονται πολλές εργασίες που σήμερα γίνονται με τα χέρια.
Μία άλλη εξέλιξη που βρίσκεται προ των θυρών είναι η δημιουργία γαμετών, δηλαδή ωαρίων και σπερματοζωαρίων στο εργαστήριο από βλαστοκύτταρα των ασθενών, αποφεύγοντας την ανάγκη χρήσης γαμετών από τρίτους δότες. Εξάλλου, η μεταμόσχευση μήτρας (εάν γίνει μέθοδος ρουτίνας) ή η τεχνητή μήτρα μπορεί να καταστήσουν την παρένθετη μητρότητα μη αναγκαία.
Άλλη σημαντική -αλλά αμφιλεγόμενη- εξέλιξη είναι η διόρθωση γενετικών βλαβών στους γαμέτες και τα έμβρυα, όπως επίσης, η διόρθωση νοσημάτων και παθολογικών καταστάσεων μέσω της θεραπευτικής κλωνοποίησης. Συνεχής είναι η πρόοδος και στη γρήγορη, αξιόπιστη και με χαμηλό κόστος διάγνωση μεγάλου αριθμού γενετικών βλαβών και νόσων στα έμβρυα μέσω του προεμφυτευτικού γενετικού ελέγχου. Επίσης, θα επεκταθεί η χρήση της κρυοσυντήρησης γαμετών, εμβρύων και ωοθηκικού ιστού για διαφύλαξη της γονιμότητας σε καρκινοπαθείς ή για κοινωνικούς λόγους.
Τέλος, με βάση όλα τα παραπάνω, θα συνεχιστεί η προσπάθεια να μεγιστοποιηθεί η αποτελεσματικότητα και να ελαχιστοποιηθούν οι κίνδυνοι της εξωσωματικής γονιμοποίησης.
5) Σε διάφορα μέρη του πλανήτη υπάρχουν αναφορές για μεθόδους εξωσωματικής που ξεπερνούν τα όρια της ηθικής. Ποια νομίζετε ότι πρέπει να είναι η αντίδραση της επιστημονικής κοινότητας και πώς θα μπορούσε θεσμικά να μπει ένα όριο;
Πράγματι, υπήρξαν κάποιες τέτοιες αναφορές, που δημιούργησαν αίσθηση.
Η πρώτη αφορούσε στην εφαρμογή της κλωνοποίησης σε ανθρώπινα έμβρυα για αναπαραγωγικούς σκοπούς. Παρά το γεγονός ότι η ακρίβεια της είδησης δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ, σύσσωμη η επιστημονική κοινότητα καταδίκασε την αναπαραγωγική κλωνοποίηση στον άνθρωπο και συνέστησε να μην επιχειρηθεί. Η καθολική αποδοκιμασία και απόρριψη σταμάτησε κάθε σχετική συζήτηση, ενώ σε αρκετές χώρες, όπως και η δική μας, η κλωνοποίηση έχει απαγορευτεί με νόμο.
Η δεύτερη και πιο πρόσφατη περίπτωση αφορούσε Κινέζο επιστήμονα, ο οποίος χωρίς άδεια, όπως αναφέρθηκε από τις Αρχές, έκανε τροποποίηση του γονιδιώματος σε ανθρώπινα έμβρυα. Και στην περίπτωση αυτή, η επιστημονική κοινότητα απέρριψε κατηγορηματικά την τροποποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος χωρίς να έχει προηγηθεί ενδελεχής έρευνα σε πειραματόζωα για να τεκμηριωθεί η ασφάλεια, η αποτελεσματικότητα και οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στις επόμενες γενεές, όπως συνιστά και η κοινή επιτροπή βιοηθικής της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ανθρώπινης Αναπαραγωγής (ESHRE) και της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ανθρώπινης Γενετικής (ESHG), στην οποία μετείχα κι εγώ. Μετά τον παγκόσμιο σάλο που δημιουργήθηκε, ο επιστήμονας αυτός αποβλήθηκε από το Πανεπιστήμιο και αντιμετωπίζει τώρα πειθαρχικές και ποινικές διώξεις.
Συνεπώς, η επιστημονική κοινότητα παρεμβαίνει σε τέτοια αμφιλεγόμενα θέματα με κατευθυντήριες οδηγίες που ετοιμάζονται από τις Επιτροπές Βιοηθικής των Επιστημονικών Εταιρειών, ενώ τα κράτη προβαίνουν σε νομοθετικές ρυθμίσεις, όταν το κρίνουν απαραίτητο.
6) Ένα μεγάλο κεφάλαιο του ιατρικού τουρισμού αφορά την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Πόσο πιστεύετε ότι επηρεάζει η πανδημία του κορωνοϊού τον χώρο αυτό;
Ο χώρος της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής επηρεάστηκε σημαντικά από την πανδημία, τόσο με την αναστολή λειτουργίας των Μονάδων κατά την κορύφωση της πανδημίας τον Μάρτιο και Απρίλιο 2020, όσο και με τη διακοπή του λεγόμενου «αναπαραγωγικού τουρισμού». Η προσέλευση ζευγαριών από το εξωτερικό για αντιμετώπιση προβλημάτων υπογονιμότητας σε Μονάδες στη χώρα μας είχε διακοπεί πλήρως κατά τη διάρκεια του πρώτου κύματος, λόγω διακοπής των πτήσεων, κλεισίματος των συνόρων και αναστολής λειτουργίας των Μονάδων. Όμως, και μετά το άνοιγμα της χώρας, η κατάσταση δεν βελτιώθηκε, λόγω των περιοριστικών μέτρων (καραντίνα στην Ελλάδα και κατά την επιστροφή στη χώρα προέλευσης), αλλά και τη γενικότερη απροθυμία των ανθρώπων να μετακινούνται και να ταξιδεύουν με τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Επιπλέον, η επιδείνωση της επιδημιολογικής κατάστασης στη χώρα μας με την έλευση του δευτέρου κύματος δεν βοηθάει καθόλου. Άλλωστε, υπάρχει και μια διάχυτη επιφυλακτικότητα σε σχέση με τους πιθανούς κινδύνους από τον κορωνοϊό για το έμβρυο και την κύηση. Τέλος, έχουν διαπιστωθεί κάποια προβλήματα που προκύπτουν από το υπάρχον νομικό πλαίσιο και τα οποία έχουμε προτείνει να ρυθμιστούν από την πολιτεία, ώστε να διευκολυνθεί η απρόσκοπτη αντιμετώπιση των ζευγαριών από το εξωτερικό.
7) Και πότε εκτιμάτε ότι θα επιστρέψουμε στην κανονικότητα;
Εκτιμώ ότι η επιστροφή στην κανονικότητα θα έλθει μόλις έχουμε αποτελεσματικά και ασφαλή εμβόλια και φάρμακα για τη αντιμετώπιση της νόσου, μόλις δηλαδή ο κορωνοϊός γίνει σαν την εποχική γρίπη. Παράλληλα, θα πρέπει να αλλάξει και η ψυχολογία του κόσμου και να επανέλθει η εμπιστοσύνη στις μετακινήσεις και τα αεροπορικά ταξίδια, κάτι που οι αεροπορικές εταιρείες εκτιμούν ότι θα πάρει 3 με 4 χρόνια. Κατά συνέπεια, φοβάμαι ότι η πλήρης επάνοδος στα επίπεδα προ κορωνοϊού δεν θα γίνει πολύ γρήγορα.
8) Διαβάζουμε αρκετά συχνά για Έλληνες γιατρούς που πρωταγωνιστούν στην ανακάλυψη νέων καινοτόμων επιστημονικών μεθόδων, οι οποίες λύνουν ουσιαστικά προβλήματα υπογονιμότητας. Μέσα από την μακροχρόνια εμπειρία σας, πιστεύετε ότι θα μπορούσε η χώρα μας να μετατραπεί σε έναν πυλώνα καινοτομίας σε ό,τι αφορά την υπογονιμότητα;
Πιστεύω απόλυτα ότι η χώρα μας έχει όλες τις προϋποθέσεις για να γίνει κέντρο καινοτομίας στον τομέα της υπογονιμότητας. Καταρχήν, έχει εξαιρετικούς επιστήμονες, οι περισσότεροι από τους οποίους εκπαιδεύτηκαν ή μετεκπαιδεύτηκαν στο εξωτερικό και μετέφεραν στη χώρα όλη την απαραίτητη τεχνογνωσία, με αποτέλεσμα να εφαρμόζονται σήμερα όλες οι διαθέσιμες σύγχρονες τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Επίσης, έχει ένα από τα πιο φιλελεύθερα νομικά πλαίσια, για το οποίο αισθάνομαι κι εγώ υπερήφανος γιατί συνέβαλα μαζί με άλλους στη διαμόρφωσή του, και το οποίο επιτρέπει και ρυθμίζει την έρευνα, αλλά και την προσέλευση ζευγαριών από άλλες χώρες.
Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι ήδη από ετών γίνεται σημαντική ερευνητική δουλειά τόσο από την ομάδα μας όσο και από άλλες, αλλά για να γίνει διεθνές κέντρο έρευνας χρειάζεται οργάνωση, ευρύτερες συνεργασίες και χρηματοδότηση. Τα μυαλά πάντως υπάρχουν!
9) Αν δούμε τα πράγματα συνολικά, ισχύει ότι σήμερα η επιστήμη μπορεί να δώσει λύσεις σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις υπογονιμότητας;
Βεβαίως, σήμερα η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή παρέχει θεραπευτικές επιλογές που μπορούν να δώσουν λύση σχεδόν σε όλα τα προβλήματα υπογονιμότητας. Παράλληλα, όπως προανέφερα, εξελίσσεται η έρευνα ώστε να γίνουν διαθέσιμες εναλλακτικές λύσεις για ορισμένες επιλογές που δεν είναι επιθυμητές ή εφικτές για κάποια ζευγάρια, όπως η δημιουργία ωαρίων και σπερματοζωαρίων στο εργαστήριο από βλαστοκύτταρα (κάτι που έχει ήδη επιτευχθεί σε ποντίκια), καθώς και η μεταμόσχευση μήτρας, που επίσης έχει οδηγήσει σε γεννήσεις.
10) Φαίνεται ότι οι προτεραιότητες των νέων αλλάζουν σταδιακά σε σχέση με την απόκτηση παιδιών, τόσο στη χώρα μας όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Σήμερα πολλές νέες γυναίκες αρχίζουν να προσπαθούν να συλλάβουν σε μεγαλύτερες ηλικίες σε σχέση με τις μητέρες και τις γιαγιάδες τους. Έχοντας αυτό το δεδομένο, τι θα συμβουλεύατε τα νέα παιδιά που θα διαβάσουν τη συνέντευξή σας;
Οι μελέτες έχουν δείξει ότι η βέλτιστη αναπαραγωγική ηλικία για τη γυναίκα είναι 20 ως 29 ετών, δεδομένου ότι μετά τα 29 παρατηρείται η πρώτη μικρή, αλλά σαφής μείωση της γονιμότητας. Όμως, τόσο στη χώρα μας όσο και στις περισσότερες χώρες του δυτικού κόσμου, η ηλικία απόκτησης του πρώτου παιδιού έχει μετατεθεί μεσοσταθμικά κατά τουλάχιστον 10 χρόνια και είναι άνω των 30 ετών, οπότε έχει αρχίσει η μείωση της γονιμότητας και η αύξηση της πιθανότητας αποβολής. Ως εκ τούτου, η συμβουλή μου προς τις νέες κοπέλες είναι στον προγραμματισμό της ζωής τους (σπουδές, δουλειά, καριέρα, κλπ) να εντάξουν ψηλά την τεκνοποίηση και, αν αυτό δεν είναι εφικτό, έχουν τη δυνατότητα να κρυοσυντηρήσουν τα ωάριά τους, κατά προτίμηση όσο γίνεται νωρίτερα, ώστε να τα προφυλάξουν από τη δυσμενή επίδραση της ηλικίας και να τα χρησιμοποιήσουν όταν θα είναι έτοιμες να αποκτήσουν παιδί. Η ιατρικά υποβοηθούμενη αναπαραγωγή μπορεί να τις βοηθήσει!
11) Ποιο κατά τη γνώμη σας θα μπορούσε να είναι το όριο ηλικίας για μία γυναίκα που υποβάλλεται στη διαδικασία της εξωσωματικής;
Ο νόμος 3089/2002 έχει ορίσει ότι οι μέθοδοι υποβοηθούμενης αναπαραγωγής εφαρμόζονται μέχρι την ηλικία φυσικής ικανότητας αναπαραγωγής, ενώ ο νόμος 3305/2005 καθορίζει ότι, όταν το υποβοηθούμενο πρόσωπο είναι γυναίκα, ως ηλικία φυσικής ικανότητας αναπαραγωγής νοείται το πεντηκοστό έτος. Εμείς, ως νομοπαρασκευαστική επιτροπή του νόμου 3305, είχαμε εισηγηθεί να οριστεί ως όριο το πεντηκοστό πέμπτο έτος, δυστυχώς όμως, η Βουλή διακομματικά αποφάσισε ότι αυτό το όριο ήταν πολύ υψηλό και το κατέβασε στο πεντηκοστό. Ιατρικά, θα έλεγα όσο νωρίτερα τόσο καλύτερα, οπότε και τα αποτελέσματα είναι υψηλότερα και ο κίνδυνος επιπλοκών της κύησης μικρότερος. Όμως, λαμβάνοντας υπόψη τη μετάθεση της ηλικίας απόκτησης του πρώτου παιδιού, τη βελτίωση του επιπέδου υγείας, αλλά και την αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης, πιστεύω ότι το όριο μπορεί να πάει στα 55 έτη, όπως το είχαμε αρχικά προτείνει, και έχω συνταχθεί με την άποψη αυτή στην πρόταση που έχει γίνει για αναθεώρηση του νόμου 3305/2005.
12) Πολύ σύντομα αναλαμβάνετε την προεδρία του Ευρωπαϊκού Κολλεγίου Μαιευτικής και Γυναικολογίας. Θα θέλαμε να μας πείτε ποιο είναι το επίπεδο της χώρας μας στην εξωσωματική σε σύγκριση με άλλες προηγμένες χώρες;
Πράγματι, τον Νοέμβριο αναλαμβάνω την Προεδρία του Ευρωπαϊκού Κολλεγίου Μαιευτικής και Γυναικολογίας (EBCOG) κι αυτό αποτελεί έμπρακτη αναγνώριση για το επίπεδο της Μαιευτικής και Γυναικολογίας, όπως και των υπο-ειδικοτήτων της στη χώρα μας. Ειδικότερα, η εξωσωματική γονιμοποίηση -καθώς και όλος ο τομέας της ιατρικά υποβοηθούμενης αναπαραγωγής- βρίσκεται σε πολύ υψηλό επίπεδο, θα έλεγα στην πρώτη γραμμή, με πολύ έμπειρο επιστημονικό προσωπικό, άριστα εξοπλισμένες Μονάδες που παρέχουν όλες τις σύγχρονες τεχνικές, με πολύ καλά αποτελέσματα και αξιοπιστία. Άλλωστε, αυτό αναγνωρίζεται τόσο από ξένους συναδέλφους που συχνά παραπέμπουν ζευγάρια για να αντιμετωπιστούν εδώ, όσο και από τα ίδια τα ζευγάρια που επιλέγουν μόνα τους να έρθουν στη χώρα μας από το εξωτερικό για να υποβληθούν σε μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Σας ευχαριστούμε πολύ για τον χρόνο σας!
