Εξωσωματική και κορωνοϊός
Συνέντευξη: Σοφία Καλανταρίδου
Είστε Πρόεδρος της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής.
Είδαμε ότι από πολύ νωρίς δώσατε οδηγίες για τη διαχείριση των ζευγαριών που πρόκειται να υποβληθούν σε εξωσωματική γονιμοποίηση στη διάρκεια της πανδημίας Covid-19. Ποιος είναι ο λόγος που αυτά τα ζευγάρια πρέπει να προσέχουν περισσότερο σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό?
Από την έναρξη της πανδημίας Covid-19, η οποία προκαλείται από τον νέο κορωνοϊό SARS CoV-2, η Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής παρακολούθησε στενά τις ανακοινώσεις των διεθνών οργανισμών, όπως του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO), της Διεθνούς Εταιρείας Μαιευτικής και Γυναικολογίας (FIGO) και της Ευρωπαϊκής και της Αμερικανικής Εταιρείας Αναπαραγωγής (ESHRE και ASRM).
Σχεδόν σε εβδομαδιαία βάση προέκυπταν νέες οδηγίες με νέα ευρήματα και τροποποιήσεις των προηγουμένων οδηγιών. Ήρθαμε αντιμέτωποι με μια πανδημία με ένα νέο κορωνοϊό και, από πολύ νωρίς, διαπιστώσαμε ότι δεν είναι ένας ιός που προκαλεί μόνο αναπνευστικά προβλήματα, αλλά προσβάλλει πολλά συστήματα, όπως το γεννητικό, το καρδιαγγειακό, το νευρικό σύστημα κλπ.
Ως Αρχή υιοθετήσαμε τη σύσταση της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ανθρώπινης Αναπαραγωγής και Εμβρυολογίας σχετικά με τα προληπτικά μέτρα που αφορούν τη λοίμωξη Covid-19. Λόγω της άγνωστης επίδρασης του ιού στο πρώτο τρίμηνο της κύησης, όπου γίνεται η οργανογένεση, προτείναμε την αποφυγή της εγκυμοσύνης στα πρώτα στάδια της πανδημίας, ακόμη και στα ζευγάρια που δεν πληρούσαν τα διαγνωστικά κριτήρια της λοίμωξης από τον ιό SARS CoV-2.
Για τις γυναίκες που είχαν ήδη υποβληθεί σε πρόκληση ωοθυλακιορρηξίας προτείναμε την αναβολή της εγκυμοσύνης με κατάψυξη των ωαρίων ή των εμβρύων και μεταγενέστερη εμβρυομεταφορά. Στη συνέχεια, επειδή η σύσταση αυτή οδήγησε σε απόγνωση πολλές γυναίκες, οι οποίες λίγο πριν συμπληρώσουν το 50ο έτος είχαν προγραμματίσει προσπάθεια υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, ώστε να γίνει εντός του νομίμου ορίου, η Αρχή αποφάσισε ότι η πανδημία και οι πρωτοφανείς συνθήκες που έχει δημιουργήσει συνιστούν ανωτέρα βία, η οποία κατά γενική αρχή του δικαίου αναστέλλει τις νόμιμες προθεσμίες ενέργειας ή άσκησης δικαιώματος και αποφάσισε να υιοθετήσει την ερμηνεία σύμφωνα με την οποία το ανώτατο όριο των 50 ετών για την υποβοηθούμενη γυναίκα συνιστά προθεσμία που αναστέλλεται για όσο διάστημα οι διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες αποτρέπουν την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή λόγω της πανδημίας.
Τέλος, με την επάνοδο στην κανονικότητα και την άρση των περιοριστικών μέτρων για την αποφυγή μετάδοσης της λοίμωξης Covid-19, η Αρχή ανακοίνωσε οδηγίες για την ασφαλή λειτουργία των Μονάδων Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής.
Κύριο μέλημά μας είναι η ασφαλής επίτευξη κύησης, αλλά και η ασφάλεια των υπογόνιμων ζευγαριών, καθώς και του προσωπικού που εργάζεται στις Μονάδες.
Τι στοιχεία υπάρχουν για την επίδραση του κορωνοϊού SARS-CoV 2 στην αναπαραγωγή?
Ένας από τους κύριους μηχανισμούς δράσης του κορωνοϊού είναι η σύνδεση με τον υποδοχέα της αγγειοτενσίνης-2 (ACE-2), που υπάρχει σχεδόν σε όλα τα συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού. Ο κορωνοϊός έχει απομονωθεί με μοριακό έλεγχο (RT-PCR) στον όρχι, στον πλακούντα σε αποβολή δευτέρου τριμήνου και ίσως στο μητρικό γάλα.
Επίσης, η λοίμωξη Covid-19 έχει συσχετιστεί με τον πρόωρο τοκετό, πιθανά με καθυστέρηση της ενδομήτριας ανάπτυξης του εμβρύου και ιατρογενή τοκετό λόγω μαιευτικών ενδείξεων. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι και το εύρημα σημαντικών αλλοιώσεων στον πλακούντα γυναικών που γέννησαν και ήταν θετικές στον SARS-CoV2, με διαταραχές της αιμάτωσης και αλλοιώσεις ίνωσης, παρότι ο μοριακός έλεγχος ήταν αρνητικός για τον ιό.
Θα πρέπει να επισημάνω ότι, παρόλο που αρχικά είχε ανακοινωθεί ότι οι έγκυες γυναίκες δεν κινδυνεύουν περισσότερο απ’ ότι τα άτομα νεαρής ηλικίας, σήμερα γνωρίζουμε ότι ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες. Για τον λόγο αυτό, συστήνεται ο μοριακός έλεγχος με RT-PCR σε όλες τις έγκυες που πρόκειται να γεννήσουν. Δυστυχώς, υπάρχουν δημοσιεύσεις με θανάτους επιτόκων, γεγονός που τονίζει ακόμη περισσότερο την ανάγκη να τηρούνται αυστηρά τα μέτρα της πολιτείας για μάσκες, αποφυγή του συνωστισμού και συχνό πλύσιμο των χεριών.
Αναφέρατε ότι θα πρέπει να υπάρχει προσοχή ιδιαίτερα στο πρώτο τρίμηνο που γίνεται η οργανογένεση. Τι φοβάστε?
Δυστυχώς, δε γνωρίζουμε ακόμη αν υπάρχει αρνητική επίδραση στο πρώτο τρίμηνο. Τα πρώτα μωρά που θα γεννηθούν και θα αφορούν λοίμωξη της μητέρας στο πρώτο τρίμηνο θα είναι από το φθινόπωρο του 2020 και μετά. Νομίζω ότι πριν από το νέο έτος δε θα υπάρχουν αρκετά δεδομένα στη βιβλιογραφία. Όμως, υπάρχουν ήδη ανησυχητικά δεδομένα για το δεύτερο και τρίτο τρίμηνο, γεγονός που μας κάνει να συστήνουμε προσοχή στους υποψήφιους γονείς. Ενδεικτικά θα αναφέρω ότι στη Νέα Υόρκη διαπιστώθηκε ότι 1 στις 8 επίτοκες ήταν ασυμπτωματική ή προσυμπτωματική στον ιό SARS-CoV2 (βρέθηκε δηλαδή θετική στον ιό χωρίς να παρουσιάσει συμπτώματα).
Oι υποδομές στο νοσοκομείο όπου εργάζεστε μπορούν να ανταπεξέλθουν στις έκτακτες ανάγκες που έχουν προκύψει;
Είμαι Διευθύντρια στη Γ’ Μαιευτική και Γυναικολογική Κλινική του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «Αττικόν». Αν και έχουμε σοβαρές ελλείψεις σε ιατρικό, μαιευτικό και νοσηλευτικό προσωπικό, οι υποδομές του νοσοκομείου είναι εξαιρετικές.
Το προσωπικό της κλινικής, στο σύνολό του, κατέβαλε τεράστια προσπάθεια έτσι ώστε να προσφέρουμε τις υπηρεσίες μας με τον καλύτερο τρόπο. Κάναμε έγκαιρα όλες τις αναγκαίες μετατροπές στο χώρο του σηπτικού χειρουργείου και προμηθευτήκαμε τον απαραίτητο εξοπλισμό. Με αυταπάρνηση δουλέψαμε για να δημιουργήσουμε τις κατάλληλες συνθήκες, διότι λόγω της υψηλής μεταδοτικότητας του κορωνοϊού υπήρχε μεγάλος κίνδυνος διασποράς της λοίμωξης. Με απόλυτη ηρεμία ακολουθήσαμε όλα τα βήματα και όλα πήγαν πολύ καλά. Όλες οι έγκυες που ήταν θετικές στον Covid-19, καθώς και οι τοκετοί των γυναικών με λοίμωξη Covid-19 και νοσηλεύτηκαν στην κλινική, είχαν άριστη έκβαση. Όλα τα μωρά που γεννήθηκαν ήταν αρνητικά στον κορωνοϊό και οι μητέρες πήραν εξιτήριο όταν ο μοριακός έλεγχος ήταν αρνητικός.
Εργαζόσασταν στο εξωτερικό στον τομέα της έρευνας, σε ένα αξιοκρατικό περιβάλλον και επιστρέψατε στην Ελλάδα για να προσφέρετε τις υπηρεσίες σας εδώ. Πότε και γιατί πήρατε αυτή την απόφαση;
Μόλις τελείωσα την ειδίκευσή μου στην Ελλάδα στην ειδικότητα της Μαιευτικής και Γυναικολογίας, είχα την ευκαιρία να μετεκπαιδευτώ στη Γυναικολογική Ενδοκρινολογία και να κάνω έρευνα στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ. Με μία υποτροφία του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας, το Fogarty International Fellowship Award και δύο υποτροφίες από την Ελλάδα, μία από το Κοινωφελές Ίδρυμα Ωνάση για έρευνα στη Γυναικολογική Ενδοκρινολογία και μία από την Ελληνική Μαιευτική και Γυναικολογική Εταιρεία (εις μνήμην του Καθηγητή Διονυσίου Κασκαρέλη), βρέθηκα για 3 χρόνια σε ένα μαγικό περιβάλλον, όπου η έρευνα γινόταν για τη βελτίωση της υγείας των πολιτών.
Έτσι, είχα την ευκαιρία να συνεργαστώ με εξαιρετικούς επιστήμονες διεθνούς κύρους, οι οποίοι με χαρά βοηθούσαν τους νέους ερευνητές να δημιουργήσουν νέα ερευνητικά μονοπάτια και να βάλουν την προσωπική τους σφραγίδα σε σημαντικές επιστημονικές ανακαλύψεις.
Η έρευνα είναι μαγεία και μεράκι. Με την έρευνα ανακαλύπτεις πράγματα που βελτιώνουν τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων παγκοσμίως.
Μετά από 3 υπέροχα χρόνια στην Ουάσινγκτον, το 1999 επέστρεψα στην Ελλάδα για να προσφέρω τις υπηρεσίες μου στη χώρα μου. Διετέλεσα αρχικά λέκτορας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, όπου έμεινα για 15 χρόνια και έφτασα στη θέση της Καθηγήτριας πρώτης βαθμίδας. Τα τελευταία 5 χρόνια είμαι Καθηγήτρια πρώτης βαθμίδας στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Υπάρχουν σημαντικοί Έλληνες επιστήμονες στο εξωτερικό. Θεωρείτε πως θα πρέπει να τους καλέσει η πολιτεία να βοηθήσουν τη χώρα τους?
Ναι, αυτή τη στιγμή η Ελλάδα έχει απόλυτη ανάγκη όλους τους νέους επιστήμονες που στα χρόνια της κρίσης έφυγαν στο εξωτερικό. Επέστρεψα στην Ελλάδα σε μία εποχή που υπήρχαν ακαδημαϊκές θέσεις. Τα τελευταία χρόνια της οικονομικής κρίσης δεν υπάρχουν τέτοιες θέσεις για τα νέα παιδιά και έτσι το εξωτερικό ήταν μονόδρομος. Ελπίζω αυτό να αλλάξει τώρα. Ήδη άρχισαν να προκηρύσσονται νέες θέσεις. Εύχομαι αυτό να είναι ένα νέο ξεκίνημα για το Ελληνικό Πανεπιστήμιο και να καλλιεργηθεί περισσότερο η διαφάνεια, η εξωστρέφεια και η αξιοκρατία. Υπάρχουν εξαιρετικοί Έλληνες επιστήμονες στο εξωτερικό και θα πρέπει η Ελλάδα να τους αξιοποιήσει. Να μην ξεχνάμε κάτι που είπε ο Αντισθένης: «Οι πόλεις καταστρέφονται, όταν δεν μπορούν να ξεχωρίσουν τους τιποτένιους από τους σπουδαίους». Είναι χρέος μας να φτιάξουμε ένα καλύτερο μέλλον για τις μελλοντικές γενιές.
Σας ευχαριστούμε πολύ για τον χρόνο σας.
Σοφία Καλανταρίδου Πρόεδρος της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής
Καθηγήτρια Μαιευτικής – Γυναικολογίας και Στείρωσης της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ),
Διευθύντρια της Γ’ Πανεπιστημιακής Μαιευτικής και Γυναικολογικής Κλινικής στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «Αττικόν» και Διευθύντρια του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Παθολογία της Κύησης» της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ.
