Πώς μπορώ να βελτιώσω το σπέρμα μου;
Με τον όρο σπέρμα, αναφερόμαστε στο υγρό το οποίο παράγεται κατά την εκσπερμάτιση.
Το σπέρμα περιλαμβάνει τα σπερματοζωάρια που παράγονται στους όρχεις, αλλά σε ποσοστό μεγαλύτερο του 90% αποτελείται από το υγρό που παράγουν ο προστάτης και οι σπερματοδόχες κύστεις.
Η παραγωγή των σπερματοζωαρίων ξεκινά στους όρχεις και συνεχίζεται στις επιδιδυμίδες, όπου τα σπερματοζωάρια ωριμάζουν και αποκτούν κινητικότητα. Η διαδικασία αυτή βρίσκεται κάτω από τον έλεγχο της τεστοστερόνης, ενώ ιδιαίτερα σημαντική για τη σπερματογένεση (την παραγωγή και ωρίμανση των σπερματοζωαρίων) είναι και η σταθερότητα του μικροπεριβάλλοντος του όρχι, κυρίως της θερμοκρασίας του.
Η παραγωγή του σπέρματος είναι μια πολύπλοκη διαδικασία στην οποία συμμετέχει ολόκληρος ο ανδρικός οργανισμός. Από την παροχή των βασικών συστατικών στοιχείων για την παραγωγή του σπέρματος, μέχρι την ορμονική ρύθμιση και την καλή λειτουργία των ανδρικών αδένων, η παραγωγή του σπέρματος είναι αλληλένδετη με την καλή υγεία σε όλα τα επίπεδα. Στο πλαίσιο αυτό, κάθε άνδρας μπορεί να ακολουθήσει μικρές και εύκολες πρακτικές συμβουλές που είναι σε θέση να συμβάλλουν στη βελτίωση του σπέρματος.
Διατροφή
Όλοι γνωρίζουμε ότι η σωστή διατροφή συμβάλλει σημαντικά στην καλή υγεία του οργανισμού. Όσον αφορά την ποιότητα του σπέρματος, έχει αποδειχθεί ότι η ισορροπημένη διατροφή και η μεσογειακή δίαιτα τη βελτιώνουν σημαντικά.
Η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, ξηρών καρπών και δημητριακών, λευκού κρέατος, θαλασσινών και άπαχων γαλακτοκομικών είναι βασικά συστατικά μιας ισορροπημένης δίαιτας.
Η αντιοξειδωτική και θρεπτική δράση ιχνοστοιχείων (όπως ο ψευδάργυρος και το σελήνιο), των ω-3 λιπαρών οξέων, βιταμινών, αμινοξέων (όπως η αργινίνη), του συνενζύμου Q10, αλλά και πλήθους άλλων συστατικών, έχει αποδειχθεί ουσιώδης για τη βελτίωση της ποιότητας του σπέρματος.
Σωματικό βάρος
Η διατήρηση του σωματικού βάρους παίζει βασικό ρόλο στη συνολική υγεία του οργανισμού. Ειδικά η κοιλιακή παχυσαρκία αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά του μεταβολικού συνδρόμου, κατάσταση που ευθύνεται για αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων και σακχαρώδους διαβήτη.
Σε σχέση με την ποιότητα του σπέρματος, η συσσώρευση λίπους διαταράσσει τα επίπεδα των ορμονών, μειώνοντας έτσι την απαραίτητη για τη σπερματογένεση τεστοστερόνη, ενώ επιπλέον επιβαρύνει το μικροπεριβάλλον λειτουργίας των όρχεων. Η απώλεια βάρους σε τέτοιες περιπτώσεις είναι ικανή να αντιστρέψει την κατάσταση.
Σε κάθε περίπτωση όμως, η όποια προσπάθεια απώλειας βάρους, δεν πρέπει να περιλαμβάνει υπερβολές και είναι επιθυμητό να συνοδεύεται από μια ισορροπημένη δίαιτα. Σε αντίθετη περίπτωση, η ταχεία ή εξαντλητική απώλεια βάρους μπορεί να επιβαρύνει ακόμη περισσότερο την ποιότητα του σπέρματος.
Άσκηση
Η άσκηση είναι σημαντική στο πλαίσιο της διατήρησης ενός υγιεινού τρόπου ζωής. Ωστόσο, οφείλουμε να είμαστε λίγο προσεκτικοί, καθώς η έντονη και υψηλής έντασης άσκηση ενδέχεται να επηρεάσει αρνητικά την ποιότητα του σπέρματος.
Επιπλέον, δεν είναι όλες οι μορφές άσκησης ωφέλιμες για το σπέρμα. Η ποδηλασία, για παράδειγμα, φαίνεται να είναι από τις πλέον επιβαρυντικές ασκήσεις για την ποιότητα του σπέρματος, πιθανότατα λόγω της θέσης και της καταπόνησης που υφίσταται η γεννητική περιοχή.
Σε κάθε περίπτωση, η ήπια, αερόβια άσκηση χωρίς υπερβολές, φαίνεται να έχει μια συνολική θετική επίδραση στον οργανισμό και την ποιότητα του σπέρματος.
Ειδική μνεία, όμως, πρέπει να γίνει και για τα αναβολικά. Κατηγορηματικά, η χρήση αναβολικών επιβαρύνει σημαντικά την ποιότητα του σπέρματος, προκαλώντας σε πολλές περιπτώσεις μη αναστρέψιμες βλάβες, ακόμη και μετά τη διακοπή της χρήσης τους.
Κάπνισμα
Το κάπνισμα, ως γνωστόν, αποτελεί μια μάστιγα με σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία. Σχετικά πρόσφατα, έρευνες έδειξαν ότι το κάπνισμα προκαλεί σημαντικές αλλαγές και στην ποιότητα του σπέρματος. Ακόμη, έχει αποδειχθεί ότι -σε μοριακό επίπεδο- επηρεάζει τη γονιμοποιητική ικανότητα των σπερματοζωαρίων (την αλληλεπίδρασή τους δηλαδή με το ωάριο), αλλά και το γενετικό τους υλικό.
Αξίζει να σημειωθεί πως η βλαπτική επίδραση του καπνίσματος στο σπέρμα είναι ακόμη πιο έκδηλη σε άνδρες που εμφανίζουν και επιπλέον παράγοντες κινδύνου για υπογονιμότητα, όπως η παχυσαρκία.
Φάρμακα και συστηματικές παθήσεις
Οποιαδήποτε φαρμακευτική αγωγή ενδέχεται να έχει επίδραση στην ποιότητα του σπέρματος. Σήμερα, γνωρίζουμε τον τρόπο με τον οποίο τα περισσότερα φάρμακα δρουν στη σπερματογένεση και την εκσπερμάτιση και είμαστε σε θέση να αναγνωρίσουμε και να αντιστρέψουμε τις όποιες βλαπτικές επιδράσεις τους, ιδίως εκείνων που δίνονται για μεγάλο χρονικό διάστημα. Από την απλή παρακεταμόλη, τα φάρμακα για το στομάχι και τις αντιβιώσεις, μέχρι τα φάρμακα για την κατάθλιψη, την επιληψία και την υπέρταση, κάθε αγωγή επηρεάζει δυνητικά τις παραμέτρους του σπέρματος και οφείλει να αξιολογηθεί, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις υπογονιμότητας.
Αντίστοιχα, συστηματικές παθήσεις όπως ο σακχαρώδης διαβήτης και οι θυρεοειδοπάθειες, επηρεάζουν με τη σειρά τους την ποιότητα του σπέρματος. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων αυτών, η σωστή διάγνωση και ρύθμιση της πάθησης είναι απαραίτητες για τη βελτίωση του σπέρματος.
Λοιμώξεις
Οι λοιμώξεις, σε οποιοδήποτε σημείο της αναπαραγωγικής οδού, είναι σε θέση να επηρεάσουν την ποιότητα του σπέρματος. Σε πολλές μάλιστα περιπτώσεις, τα μικρόβια που είναι υπεύθυνα για τις λοιμώξεις αυτές δεν ανιχνεύονται με τις συνηθισμένες εξετάσεις, ενώ συχνά μπορεί να μην προκαλούν και συμπτώματα.
Οι αλλαγές στα εξωτερικά χαρακτηριστικά του σπέρματος (ποσότητα, χρώμα, οσμή, πυκνότητα) μπορεί να είναι ενδεικτικά μιας τέτοιας λοίμωξης. Τέτοιες αλλαγές, όπως και σχετικά συμπτώματα (κάψιμο, φαγούρα, πόνος στην εκσπερμάτιση, πόνος στους όρχεις) θα πρέπει να κινητοποιούν τον άνδρα να επισκεφθεί το γιατρό του. Η σωστή και έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση των λοιμώξεων είναι σε θέση να αντιστρέψουν μια διαταραχή στην ποιότητα του σπέρματος.
Συνήθειες
Το περιβάλλον και οι συνήθειές μας, επηρεάζουν εξίσου την ποιότητα του σπέρματος. Η ακτινοβολία δρα αρνητικά στο σπέρμα, ως εκ τούτου συνιστάται να αποφεύγεται η χρήση του υπολογιστή ή tablet κοντά στους όρχεις, αλλά και η μεταφορά του κινητού τηλεφώνου στην τσέπη του παντελονιού. Η έκθεση των όρχεων σε ακραίες θερμοκρασίες για παρατεταμένο χρόνο, όπως π.χ. η συστηματική χρήση σάουνας, θα πρέπει επίσης να αποφεύγεται. Η εργασιακή ή περιβαλλοντική έκθεση σε χημικές ουσίες, όπως τα εντομοκτόνα και τα λιπάσματα, μπορεί να επιδράσουν αρνητικά στην ποιότητα του σπέρματος. Τέλος, η υπερβολική κατανάλωση καφεΐνης και η χρήση ναρκωτικών ουσιών επηρεάζουν με τη σειρά τους αρνητικά το σπέρμα.
Συμπερασματικά, το πρώτο βήμα για την εξέταση της αναπαραγωγικής υγείας στον άνδρα είναι η αποτύπωση της ποιότητας του σπέρματος, η οποία γίνεται μέσω της εξέτασης του σπερμοδιαγράμματος. Από εκεί και πέρα, ο ειδικός στην αναπαραγωγική υγεία γιατρός, είναι σε θέση να ερμηνεύσει τα αποτελέσματα, να αναγνωρίσει παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν την ποιότητα του σπέρματος και να προτείνει εξατομικευμένες λύσεις σε κάθε περίπτωση.
Γιώργος Κουσουρνάς MD, MSc, PhDc, FECSM
Χειρουργός Ουρολόγος- Ανδρολόγος
