Αζωοσπερμία. Πόσο πιθανή είναι μια εγκυμοσύνη;
Αζωοσπερμία ονομάζεται η απουσία σπερματοζωαρίων από το σπέρμα. Οι άνδρες που πάσχουν από αζωοσπερμία, είναι αυτοί που εκσπερματώνουν φυσιολογικά, το σπέρμα τους ωστόσο περιέχει μόνο σπερματικό υγρό χωρίς σπερματοζωάρια. Δυστυχώς, η αζωοσπερμία δεν προκαλεί συμπτώματα που θα μπορούσε ένας άνδρας να τα αναγνωρίσει και η διάγνωσή της γίνεται μόνο με το σπερμοδιάγραμμα. Από αζωοσπερμία πάσχει περίπου το 1% των ανδρών του γενικού πληθυσμού και το 10% των υπογόνιμων ανδρών.
Τύποι αζωοσπερμίας και διερεύνησή της
Προορχική αζωοσπερμία (μη αποφρακτική), η οποία προκαλείται από μειωμένη παραγωγή των ορμονών που είναι υπεύθυνες για τη δημιουργία σπερματοζωαρίων. Αζωοσπερμία όρχεων (μη αποφρακτική), η οποία προκαλείται από τυχόν ανωμαλίες στη λειτουργία ή τη δομή των όρχεων.
Μεταορχική αζωοσπερμία (αποφρακτική), κατά την οποία τα σπερματοζωάρια παράγονται κανονικά στους όρχεις, αλλά δεν εμφανίζονται στο σπέρμα μετά την εκσπερμάτιση, λόγω απόφραξης σε κάποιο σημείο του ανδρικού αναπαραγωγικού συστήματος.
Η αζωοσπερμία μπορεί να είναι ιδιοπαθής (χωρίς προφανή αιτία δηλαδή) ή μπορεί να οφείλεται σε πάρα πολλά αίτια, όπως η κρυψορχία, τα λοιμώδη νοσήματα, η παρωτίτιδα σε μεγάλη ηλικία, η ακτινοβολία ή χημειοθεραπεία για καρκίνο κυρίως των όρχεων, οι τραυματισμοί, οι φλεγμονές, η λήψη τεστοστερόνης, αναβολικών ή άλλων ουσιών, η παχυσαρκία, τα συστηματικά νοσήματα (όπως ο διαβήτης, ο υποθυρεοειδισμός και η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια), η χρήση ορισμένων φαρμάκων, η κυστική ίνωση και οι χρωμοσωμικές ανωμαλίες.
Η διερεύνηση της αζωοσπερμίας περιλαμβάνει 2-3 σπερμοδιαγράμματα (όπου δεν εντοπίζονται σπερματοζωάρια μετά από φυγοκέντρηση του δείγματος σπέρματος), λήψη του ιστορικού του άνδρα, καθώς και κλινική ψηλάφηση των όρχεων και των σπερματικών πόρων από ειδικό Ουρολόγο – Ανδρολόγο.
Απαραίτητες συμπληρωματικές εξετάσεις σε περιπτώσεις αζωοσπερμίας είναι ο ορμονικός έλεγχος, ο υπερηχογραφικός έλεγχος όρχεων, ο καρυότυπος – χρωμοσωμικός έλεγχος και έλεγχος μικροελλείψεων χρωμοσώματος Y, το τεστ κυστικής ίνωσης (σε υποψία αποφρακτικής αζωοσπερμίας) και ενδεχομένως η βιοψία των όρχεων. Επί υποψίας αποφρακτικής αζωοσπερμίας, η αναζήτηση στο σπερμοδιάγραμμα καρνιτίνης, φρουκτόζης και α- γλυκοσιδάσης μπορεί να καθορίσει το σημείο της απόφραξης.
Συχνά υποψιαζόμαστε εάν ο άνδρας πάσχει από αποφρακτική ή μη αποφρακτική αζωοσπερμία με βάση τα επίπεδα της ορμόνης FSH στο αίμα του
και το μέγεθος των όρχεών του. Αν η FSH είναι υψηλή και οι όρχεις μικροί, τα ευρήματα αυτά συνηγορούν υπέρ της μη αποφρακτικής αζωοσπερμίας.Στόχος της διερεύνησης από τον ειδικό Ουρολόγο-Ανδρολόγο αναπαραγωγής είναι να γίνει η σωστή διάγνωση της αιτίας της αζωοσπερμίας, ώστε να αποφασισθεί και το πλάνο της αντιμετώπισής της.
Πώς αντιμετωπίζεται η αζωοσπερμία;
Στην περίπτωση που το πρόβλημα της αζωοσπερμίας οφείλεται σε μη παραγωγή σπερματοζωαρίων λόγω ορμονικής διαταραχής (υπογοναδοτροπικός υπογοναδισμός), μπορούμε να προσπαθήσουμε να «διεγείρουμε» τους όρχεις για παραγωγή σπερματοζωαρίων. Η σπερματογένεση μπορεί να αποκατασταθεί μετά από μακροχρόνια θεραπεία (6 έως 24 μήνες), με εξειδικευμένη φαρμακευτική αγωγή (υποδόριες ενέσεις γοναδοτροπινών ορμονών). Στις περιπτώσεις όμως, που παρόλο τη φαρμακευτική αγωγή δεν ανιχνεύονται σπερματοζωάρια στο σπερμοδιάγραμμα, η μοναδική επιλογή είναι να γίνει λήψη ορχικού ιστού με βιοψία για ανεύρεση σπερματοζωαρίων απευθείας από τον όρχι.
Γνωρίζουμε ότι περίπου στο 40% των περιπτώσεων αζωοσπερμίας, οι όρχεις παράγουν μεν υγιή σπερματοζωάρια, τα οποία ωστόσο δεν μπορούν να εκκριθούν κατά την εκσπερμάτιση (αζωοσπερμία αποφρακτικού τύπου). Σε τέτοιες περιπτώσεις, η βιοψία όρχεων θα επιβεβαιώσει τη διάγνωση και πιθανόν να δώσει και τη λύση. Με τη βιοψία, τα σπερματοζωάρια που θα εντοπισθούν θα είναι ανώριμα και o εμβρυολόγος θα τα επεξεργαστεί και θα τα χρησιμοποιήσει με την τεχνική της μικρο-γονιμοποίησης (ICSI) ώστε να δημιουργηθούν έμβρυα. Πριν από τον ερχομό της μικρογονιμοποίησης, η αζωοσπερμία αποτελούσε ανυπέρβλητο εμπόδιο για να αποκτήσει παιδί ένας άνδρας, όμως η μικρο-γονιμοποίηση σε συνδυασμό με τις τεχνικές βιοψίας όρχεων δίνουν σήμερα πολύ καλά αποτελέσματα.
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι βιοψίας των όρχεων:
με παρακέντηση του όρχεως ή της επιδιδυμίδας με βελόνα (PESA-Percutaneous Sperm Extraction)
με μικρή τομή του δέρματος του οσχέου και τυχαίες «τυφλές» λήψεις από τον όρχι (TESE-Testicular Sperm Extraction)
με χειρουργικό μικροσκόπιο μεγάλης μεγέθυνσης (μικροχειρουργική βιοψία micro-TESE). Αυτή η μέθοδος έφερε επανάσταση στο να εντοπιστούν σπερματοζωάρια σε άντρες με μη αποφρακτική αζωοσπερμία, καθώς γίνεται εξερεύνηση του ορχικού ιστού σε βάθος. Η micro-TESE μπορεί να προσφέρει λύση ακόμα και σε πολύ δύσκολες περιπτώσεις που παλαιότερα πιστεύαμε ότι είναι αδύνατο να βρεθούν σπερματοζωάρια, όπως στο Sertoli Only Cell Syndrome
Στη μη αποφρακτική αζωοσπερμία, η ανεύρεση σπερματοζωαρίων μετά από βιοψία όρχεων είναι δύσκολη και κάποιες φορές αδύνατη. Ελπίζουμε στην ανεύρεση σπερματοζωαρίων, όταν σπερματογένεση μπορεί να εντοπιστεί σε μικρές εστίες του ορχικού παρεγχύματος (εστιακή σπερματογένεση). Στην περίπτωση που δε βρεθούν κινητά σπερματοζωάρια, θα πρέπει οπωσδήποτε το ζευγάρι να είναι ενημερωμένο από πριν για τις εναλλακτικές δυνατότητες, όπως η χρήση σπέρματος δότη ή η κατάψυξη ωαρίων.
Πιθανότητες εγκυμοσύνης
Μέχρι το 1993, οι μοναδικές επιλογές των ανδρών με αζωοσπερμία ήταν η δωρεά σπέρματος ή η υιοθεσία.
Η συστηματικότερη αντιμετώπιση της αζωοσπερμίας τα τελευταία χρόνια, μέσα στα πλαίσια της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, έδειξε ότι, παρά την φαινομενική αποτελεσματικότητά της, δεν υπάρχουν εγγυήσεις όσον αφορά την πρόγνωση και την πιθανότητα εγκυμοσύνης.
Τα μέχρι τώρα δεδομένα δείχνουν ότι ο τύπος της αζωοσπερμίας και τα παθολογικά αίτια που την προκαλούν μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά την πρόγνωση. Συγκεκριμένα, σε περιπτώσεις αποφρακτικού τύπου αζωοσπερμίας, όπου οι όρχεις λειτουργούν φυσιολογικά, η αποτελεσματικότητα της μεθόδου είναι υψηλή, μιας και τα ορχικά σπερματοζωάρια φαίνεται πως είναι ικανά να οδηγήσουν σε υψηλά ποσοστά γονιμοποίησης και εγκυμοσύνης και να υποστηρίξουν αποτελεσματικά την ανάπτυξη του εμβρύου.
Αντίθετα, στις περιπτώσεις μη αποφρακτικής αζωοσπερμίας, όπου η λειτουργία των όρχεων είναι σημαντικά μειωμένη, τα σπερματοζωάρια είναι λιγότερο ικανά να γονιμοποιήσουν και να υποστηρίξουν μια εγκυμοσύνη.
Ωστόσο, με τον συνδυασμό της βιοψίας των όρχεων και της μικρο-γονιμοποίησης, η επιτυχής αντιμετώπιση της αποφρακτικής -αλλά αρκετές φορές και της μη αποφρακτικής- αζωοσπερμίας φτάνει σε ποσοστό έως 40% των ανδρών, κι έτσι τα ζευγάρια έχουν μεγάλη πιθανότητα να κατορθώσουν να αποκτήσουν παιδί, ακόμα και αν ο άνδρας δεν έχει σπερματοζωάρια στο σπέρμα του!
Τέλος, αξίζει να τονιστεί ότι για το μεγαλύτερο δυνατό όφελος του υπογόνιμου άνδρα και του ζευγαριού, απαιτείται η καλή συνεργασία μεταξύ των γυναικολόγων, ουρολόγων-ανδρολόγων και βιολόγων αναπαραγωγής.
Ειρήνη Πεδιαδίτη (Επισκεφθείτε το προφίλ της γιατρού)
Ουρολόγος Χειρουργός – Ανδρολόγος
